Gwiaździarnia Pana Jana 8–14.03.2020
Powoli dobiegająca kresu astronomiczna zima potrwa jeszcze do 19 marca, bo 20 marca o godz. 4.50 Słońce osiągnie punkt równonocy wiosennej, czyli punkt przecięcia ekliptyki z równikiem niebieskim i odtąd wędrować będzie na północ od równika niebieskiego, czego skutkiem na północnej półkuli ziemskiej będą przez kolejne pół roku dnie dłuższe od nocy.
Trwający już od pierwszych dni zimy, z początku powolny, obecnie najszybszy proces skracania nocy i wydłużania dni potrwa jeszcze ponad 3 miesiące, stopniowo wyhamowując od maja, by zatrzymać się dopiero podczas letniego przesilenia 20 czerwca. Dłuższe dnie to nie tylko dłużej, ale również z coraz większej wysokości oświetlające i ogrzewające nas Słońce. Na naszej szerokości geograficznej na razie nadal dnia przybywa w tempie blisko 4 minut na dobę. W Katowicach, w niedzielę 8 marca, od wschodu Słońca o godz. 6.12 do zachodu o 17.38, dzień trwa 11 h 26 min, tydzień później będzie to już 11 h 52 min. Do tego czasu o prawie 2,5° wzrośnie wysokość, na jaką Słońce wznosi się u nas w prawdziwe południe, które następować będzie o kolejne 2 min wcześniej, już o 11.55. Pewną zapowiedzią bliskiej już astronomicznej wiosny, jest już w tym tygodniu, nocą z środy na czwartek, wkroczenie Słońca w granice gwiazdozbioru Ryb, gdzie 8,5° od jego zachodniej granicy usytuowany jest w naszych czasach punkt Barana, czyli punkt wiosennej równonocy.
W pierwszych dwóch dniach tego tygodnia obserwujemy dalsze zwiększanie oświetlonej części księżycowej tarczy, aż do pełni w poniedziałek wieczorem, przy równoczesnym wzroście jej kątowych rozmiarów, w związku z bardzo bliskim perygeum. Obydwa zdarzenia dzieli od siebie niewiele ponad pół doby. Taki zbieg w czasie pełni Księżyca z bliskim perygeum zwykło się ostatnio nazywać Superksiężycem albo Superpełnią. Jednak na takie miano bardziej zasługiwać będzie podobna sytuacja w kwietniu, kiedy zaledwie 8,5 h po pełni będzie miało miejsce największe w roku, choć tylko o 215 km bliższe od marcowego, zbliżenie Księżyca do Ziemi. W tym tygodniu swą wędrówkę na tle gwiazd, oświetlony już w 95%, Księżyc rozpoczyna w zachodniej części konstelacji Lwa, 3 h po pełni przenosząc się do kolejnego wiosennego gwiazdozbioru Panny, na pokonanie którego potrzebuje 3 doby, by wciąż oświetlony w 85%, w czwartek wieczorem wkroczyć w granice Wagi. W kończącą omawiany tydzień sobotę wieczorem, 66% Księżyc w 8 h pokona krótki odcinek swej trasy przebiegający przez konstelację Skorpiona, by około północy z soboty na niedzielę wkroczyć w granice Strzelca, gdzie 1,5 doby później osiągnie ostatnią kwadrę. Podobnie jak przed tygodniem, również tym razem na swej drodze Księżyc nie napotka żadnej planety. Na kolejną serię koniunkcji Księżyca z planetami możemy jednak liczyć już w połowie kolejnego tygodnia, w ostatnich dwóch dniach astronomicznej zimy.
Za to już w niedzielę wieczorem mamy szansę na łatwiejsze niż zwykle odnalezienia Urana, praktycznie niedostrzegalnego gołym okiem, zwłaszcza w księżycową noc, a to dzięki jego dość bliskiej koniunkcji z jasną Wenus. Zachodząca w tych dniach blisko 4,5 h po Słońcu, Wenus 2,5 h po zmierzchu znajdzie się nieco ponad 2° na północ od Urana. Za pomocą lornetki bez trudu powinniśmy więc odnaleźć Urana, którego łatwo byłoby pomylić z którąś z pobliskich zbliżonych do niego jasnością gwiazd, gdyby nie fakt, że w przeciwieństwie do świecących rozdygotanym zazwyczaj światłem gwiazd, planety, a więc i Uran świecą w zasadzie spokojnym jednolitym blaskiem. Skoro już wspomnieliśmy o niezbyt jasnym Uranie, nie powinniśmy również pominąć najdalszej i najsłabiej na naszym niebie świecącej planety, jeszcze 7-krotnie ciemniejszego Neptuna. W najbliższym jednak czasie nie ma najmniejszych szans na jego dostrzeżenie, ponieważ w tę niedzielę zrównuje się on na niebie z naszą Dzienną Gwiazdą, podczas corocznej jego koniunkcji ze Słońcem. Niełatwy do obserwacji, Neptun powróci na poranne niebo w kwietniu, jednak aż do połowy sierpnia niewidoczny podczas całkiem ciemnej fazy nocy astronomicznych. Aż do połowy maja nie mamy też większych szans na zaobserwowanie, wschodzącego niespełna godzinę przed Słońcem. Merkurego. Wschodzące krótko po sobie pozostałe 3 jasne planety, goszczące nadal w gwiazdozbiorze Strzelca – Marsa Jowisza i Saturna, możemy obserwować dopiero w drugiej połowie nocy, około 1,5 h przed świtem.
Niewiele w ciągu minionego tygodnia zmieniło się w gwiezdnym wystroju nieba. Jednak skracający się czas trwania nocy stopniowo ogranicza szeroki jeszcze niedawno obraz konstelacji wszystkich pór roku. Nadal krótko po zmierzchu ponad południowym horyzontem błyszczy Zimowy Sześciokąt, z górującym właśnie centralnym gwiazdozbiorem Oriona, którego jasnych gwiazd nie jest w stanie zbytnio przyćmić nawet błyszczący pełną swą tarczą Księżyc. Nisko ponad zachodnim horyzontem dostrzeżemy jeszcze, znacznie mniej wyrazisty Jesienny Kwadrat, zaś po przeciwnej stronie nieba, wychylający się dopiero spod horyzontu Wiosenny Trójkąt, z wysoko już świecącym Regulusem z Lwa, w całości widoczny dopiero 2,5 h później, gdy spod horyzontu wychyli się ostatnia jego gwiazda Spika z konstelacji Panny. Ten gwiezdny symbol coraz bliższej wiosny, z dominującym jasnością Arkturem z konstelacji Wolarza, czyli Gwiazdą Wiosenną, na razie góruje dopiero około północy. Już 2 h po północy na wschodzie dostrzeżemy również najefektowniejszy z gwiezdnych trójkątów, do świtu wznoszący się już na 70° Trójkąt Letni.
Pora na zagadkową część naszego spotkania. Na początek podsumujmy cykl 4 zagadek lutego. Odpowiedziało na nie 27 Słuchaczek i Słuchaczy:
Adam z Tuchomii, Adam z Bielska-Białej, Anna z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Dorota z Żarek-Letniska, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Krystyna z Jaworzna, Marek z Woźnik, Mariusz z Reńskiej Wsi, Paweł z Kościana, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Mysłowic, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Zygmunt z Brennej.
Spośród autorów przynajmniej 3 poprawnych odpowiedzi, tytuł Gwiaździarza Miesiąca Lutego przypadł p. Piotrowi z Krzanowic. Gratulacje! A oto dzisiejsze, chyba łatwe, ale wymagające krótkiego zastanowienia, pytanie: jaką nazwę nosi najjaśniejsza gwiazda zimowej konstelacji Oriona? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do środy 11 marca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
