Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 15-21.11.2020
14.11.2020
23:43:00

Z końcem tego tygodnia, w sobotę 21 listopada wieczorem Słońce wkracza w znak Strzelca, ostatni, trzeci jesienny znak zodiaku. To jeden z dwóch, obok znaku Koziorożca, najdalej na południe wysuniętych odcinków ekliptyki, czyli pozornej rocznej trasy Słońca na tle gwiazd.


Podziału ekliptyki na 12 równych odcinków, o długości 15° każdy, dokonano już w czasach starożytnych. Choć w naszych czasach podział ten ma zastosowanie głównie w astrologii, w astronomii zwykło się wyróżniać zwłaszcza 4 jego charakterystyczne punkty, związane z położeniami Słońca, w momentach przesileń: zimowego i letniego oraz równonocy: wiosennej i jesiennej. Przypomnijmy, że przed około 2200 laty pokrywające się z grubsza z gwiazdozbiorami o tych samych nazwach, do dziś, w wyniku precesji osi ziemskiej, znaki zodiaku uległy przesunięciu względem nich w przybliżeniu o 30° na zachód. I tak np. pierwszy znak zodiaku, znak Barana niemal w całości przebiega dziś przez zodiakalny gwiazdozbiór Ryb, a znak Wagi, mieści się w całości w granicach poprzedzającego Wagę gwiazdozbioru Panny. Pośród zazwyczaj częściowo obejmujących dwie sąsiednie konstelacje, znak Strzelca jest po tym względem wyjątkowy, bo swymi kolejnymi fragmentami przebiega przez aż 4 zodiakalne gwiazdozbiory. Powrócimy do tego za tydzień, gdy Słońce znajdzie się już w tym szczególnym znaku. 

Wędrując przez coraz bardziej na południe wysunięte rejony ekliptyki, Słońce coraz niżej i – co za tym idzie – coraz krócej wędruje ponad naszym horyzontem. Będzie tak jeszcze do 21 grudnia, gdy osiągnąwszy najniżej położony punkt Koziorożca, początkowo powoli, a z tygodnia na tydzień coraz szybciej, z powrotem dnia zacznie przybywać. Jak mamy to od dawna w zwyczaju, przeanalizujmy zmiany zachodzące w ciągu tego tygodnia. W Katowicach, w niedzielę 15 listopada, od wschodu Słońca o godz. 6.57 do zachodu o 15.59 dzień trwa jeszcze 9 h 2 min a o 11.29 Słońce wznosi się najwyżej, już tylko na 21,3°. Do soboty 25 listopada, od 7.07 do 15.52 dzień ulegnie skróceniu o kolejne 17 min, do 8 h 45 min, z górowaniem Słońca o minutę wcześniej, o kolejne 1,5° niżej niż przed tygodniem. 

Zapewne zwłaszcza stałych Słuchaczy Gwiaździarni nie zaskoczy fakt, że podobnie jak od bardzo wielu już tygodni, również tym razem krótko po zmierzchu, a więc już około 16.30, ponad naszym południowym horyzontem dominuje gwiezdny symbol dawno już minionego lata, Trójkąt Letni, choć tym razem niemal już w całości na zachód od miejscowego południka: najdalej na wschód wysunięty wierzchołek tego Trójkąta, Deneb z Łabędzia góruje tuż po zapadnięciu cywilnego zmierzchu. Możemy to uznać za kolejne astronomiczne świadectwo, że jednak jesień w pełni zawojowuje już nasze wieczorne niebo, tym bardziej, że już 3 h później najwyżej na niebo wznosi się Jesienny Kwadrat Pegaza, a wraz z nim inne jesienne konstelacje, z najjaśniejszą gwiazdą tej części nieba, Fomalhaut z gwiazdozbioru Ryby Południowej. Po pełni w niedzielne rano, w pierwszej połowie tygodnia wieczory są w zasadzie bezksiężycowe, We wtorek, w zachodnim krańcu konstelacji Strzelca, oświetlony zaledwie w 9%, w kształcie wąziutkiego jeszcze sierpa, Księżyc znika pod horyzontem już niewiele ponad 1 h po zmierzchu, by 2 dni później, w zaledwie 6-godzinnym odstępie, już jako 23–26% rogalik, minąć kolejno odległe od siebie już tylko o 3,6° Jowisza i Saturna we wschodnim krańcu Strzelca. Krótko po czwartkowym zmierzchu taki malowniczy widok, z 26% Księżycem w kształcie całkiem już wyrośniętego rogalika, zobaczymy kilkanaście stopni ponad południowym horyzontem. Nadal również zaraz po zmierzchu dostępne są kolejne planety, zdobiące obszar jesiennego nieba: oprócz mało atrakcyjnych Neptuna na pograniczu Wodnika i Ryb oraz Urana w Baranie wciąż bardzo jasny Mars w Rybach. 

Na porannym niebie, widoczną wprawdzie z tygodnia na tydzień nieco krócej, jednak wciąż wystarczająco atrakcyjnie prezentującą się Wenus oglądać możemy nawet około 2,5 h przed świtem, w samym centrum wiosennej konstelacji Panny, około 5° ponad jej najjaśniejszą gwiazdą Spiką, czyli Kłosem Panny. Nadal również, w pobliżu granicy Wagi z Panną, mamy spore szanse odnaleźć, równie jasnego jak przed tygodniem Merkurego, wschodzącego całą godzinę przed świtem. 

Ozdobą nocnego nieba w ostatnich miesiącach roku są od dawna co najmniej trzy roje meteorów. Po październikowych Orionidach, w tym tygodniu, na wtorek przewidywane jest największe nasilenie meteorów z roju Leonidów. Najlepiej wypatrywać ich rano w południowo-wschodniej stronie nieba, pozornie wybiegających z obszaru gwiazdozbioru Lwa, być może nawet do 20 takich „spadających gwiazd” w ciągu każdej godziny. 

Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o to, u których obiektów Układu Słonecznego obserwujemy podobne jak u Księżyca fazy oświetlenia. Pod takim określeniem zjawiska faz, należało rozumieć ich komplet: od nowiu poprzez pierwszą kwadrę, pełnię i ostatnią kwadrę, do kolejnego nowiu. Trudno uznać jako podobne do faz Księżyca, występujące u wszystkich planet, tym mniejsze im dalej od nas i Słońca, okresowe zanurzenie w cieniu niewielkiego pasma krawędzi tarczy planety, największe, jednak nie przekraczające kilkunastu procent u Marsa. Komplet faz podobnych do tych, które obserwujemy u Księżyca występuje jedynie u Merkurego i Wenus, a więc planet, których orbity usytuowane są wewnątrz orbity ziemskiej, bliżej Słońca. I tak odpowiadała zdecydowana większość Słuchaczy. Zjawisko takie występowałoby również u księżyców tych planet… gdyby Merkury i Wenus posiadały księżyce. 

Przy okazji warto też uściślić dwa rodzaje podziału planet. Merkury i Wenus to planety dolne, Marsa i dalsze nazywamy górnymi. Z kolei granicą podziału na planety wewnętrzne i zewnętrzne jest przebiegający poza orbitą Marsa pas planetoid, a więc wewnętrznymi są zarówno Merkury, Wenus, jak też Ziemia i Mars, zaś Jowisza i dalsze zalicza się do zewnętrznych. 

A oto dzisiejsze zadanie. Proszę podać nazwę najobfitszego roju meteorów nieba północnego, którego maksimum przypada każdego roku w połowie grudnia oraz nazwę gwiazdozbioru, w granicach którego usytuowany jest jego radiant. Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 19 listopada. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne wydanie Gwiaździarni za tydzień.    



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA