Po obfitych opadach śniegu na Prima Aprilis, przed nami kolejny kapryśny pod względem pogody tydzień tegorocznej wiosny, potwierdzający jakby słuszność określenia kwiecień-plecień, choć tym razem nie ma to być trochę zimy, trochę lata, a raczej trochę zimy, trochę jesieni.
Na nieco więcej bezchmurnego nieba możemy liczyć w pierwszej połowie tego tygodnia. Skoro noce stają się coraz krótsze, jako amatorzy rozgwieżdżonego nieba wolelibyśmy, aby przynajmniej częściej były bezchmurne. Na razie z każdym kolejnym dniem Słońce wznosi się o 1/3° wyżej ponad nasz horyzont, więc przez najbliższe 2,5 miesiąca jego promienie coraz lepiej i dłużej będą nas oświetlać i ogrzewać. W Katowicach, w niedzielę 3 kwietnia, od wschodu o godz. 6.17 do zachodu o 19.19, Słońce wędruje ponad horyzontem 13 h 02 min, o 12.47 górując 45,1° ponad horyzontem. W sobotę 9 kwietnia, od 6.04 do 19.28 dzień potrwa 13 h 24 min, a więc o kolejne 22 min dłużej, a o 12.45 Słońce wzniesie się na 47,4°, czyli o 2,3° wyżej. W miarę wydłużania się dni, stopniowo coraz dłużej trwają również zmierzch i świt. Z końcem tego tygodnia po odjęciu zmierzchu i świtu cywilnego na w miarę ciemną noc pozostaje 9,5 h, zaś od końca zmierzchu astronomicznego do początku astronomicznego świtu, całkiem ciemna część nocy potrwa już tylko 6 h 40 min. Z początkiem maja, w naszej szerokości geograficznej, astronomiczne noce zanikną na 1,5 miesiąca, więc nawet o północy niebo będzie nieznaczne rozświetlane rozproszonym w atmosferze słonecznym światłem.
Na razie największą przeszkodę w dostępności obserwacji nocnego nieba stanowić może, oprócz zachmurzenia, Księżyc, zwłaszcza w większej fazie. Rosnący po nowiu w miniony piątek wieczorem, w kończącą omawiany tydzień sobotę rano Księżyc osiągnie I kwadrę. Tym razem swą wędrówkę na tle gwiazd, z oświetloną w niespełna 3% tarczą, Księżyc rozpocznie u zbiegu granic konstelacji Ryb, Wieloryba i Barana. W poniedziałek wieczorem (już 11%) wkracza w granice Byka, zaś w czwartek do Bliźniąt, gdzie dobę później wzniesie się najwyżej, świecący już 45% swej tarczy górując 66° ponad horyzontem.
Po całej serii koniunkcji z prawie wszystkimi planetami, w niedzielę wieczorem Księżyc spotyka się z ostatnią, goszczącym od wielu miesięcy w centrum Barana Uranem. Między godz. 20.30 a 21.30, nisko ponad zachodnim horyzontem, niespełna 1° od wąskiego, 6% sierpa Księżyca, korzystając z niewielkiej choćby lornetki, bez trudu powinniśmy dostrzec świecący spokojniejszym światłem punkcik Urana, w pobliżu podobnej jasności omikron Arietis, gwiazdy odróżniającej się od planety niespokojnym, rozedrganym światłem. We wtorek rano, mamy również szansę zaobserwować spotkanie dwóch dość jasnych planet, bardzo bliską koniunkcję Marsa z Saturnem. Około godz. 5.00, czyli 30–40 min przed świtem, kilka stopni ponad południowo- wschodnim horyzontem obie planety dzielić będzie odległość zaledwie 1/3°.
Niezależnie od pewnych pogodowych anomalii, o trwającej już trzeci tydzień astronomicznej wiośnie świadczą wiosenne gwiazdozbiory w większości błyszczące już na wieczornym niebie krótko po zmierzchu. Wprawdzie w południowo-zachodniej części naszego nieba w komplecie jeszcze błyszczą jasne i bardzo jasne gwiazdy zimowych gwiazdozbiorów, wytyczające wierzchołki Zimowego Sześciokąta i Zimowego Trójkąta, ale ponad południowo-wschodnim horyzontem odnajdziemy już trzy najjaśniejsze wiosenne gwiazdy: Regulusa i Arktura z widocznych już w całości konstelacji Lwa i Wolarza, a także Spikę z widocznej jeszcze tylko częściowo Panny. Czwartą pod względem jasności w tej części nieba, jest pomarańczowy Alfard, najjaśniejsza gwiazda, o zmierzchu zanurzonego jeszcze w połowie pod horyzontem gwiazdozbioru Hydry, najdłuższej konstelacji całego nieba, w całości wznoszącej się ponad horyzontem dopiero 3 h po zmierzchu. Z Hydrą związane są niewielkie starożytne konstelacje Kruka i Pucharu, usytuowane na grzbiecie tego morskiego węża oraz nowożytny Sekstant, autorstwa Jana Heweliusza, na jego karku. Do wiosennych należą również niewielkie gwiazdozbiory Małego Lwa, Warkocza Bereniki oraz związane z Wolarzem Psy Gończe. Jako graniczną konstelację, rozdzielającą obszary zimowego i wiosennego nieba, uznać można usytuowany pomiędzy Bliźniętami a Lwem zodiakalny gwiazdozbiór Raka. Najjaśniejsze, 3,5 do 4 wielkości gwiazdowej cztery gwiazdy Raka układają się w kształt odwróconej wielkiej litery Y, z usytuowaną w pobliżu centrum jedną z najbardziej znanych otwartych gromad gwiazd, dostrzegalną gołym okiem, złożoną z 200–350 gwiazd gromadę M44 Praesepe.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Tradycyjnie, z początkiem nowego miesiąca podsumowujemy ostatni cykl zagadek minionego miesiąca. Na 4 zagadki marca otrzymaliśmy w sumie 88 poprawnych odpowiedzi od 23 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Damian z Zabrza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Paweł z Kościana, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Wszyscy wymienieni zaliczyli przynajmniej 3 poprawne odpowiedzi, kwalifikujące do tytułu Gwiaździarza Miesiąca Marca, którym uhonorowany zostaje tym razem Pan Damian z Zabrza. Gratulujemy!
W zagadce z ubiegłego tygodnia pytaliśmy, która z 3 gwiazd Wiosennego Trójkąta ma najwyższą temperaturę powierzchni, o czym świadczy barwa jej światła. Barwy gwiazd mają ścisły związek z temperaturami ich powierzchni. Najchłodniejsze emitują światło o odcieniu czerwonym lub pomarańczowym, cieplejsze, do których należy nasze Słońce świecą żółtym światłem, a najgorętsze białym lub błękitnym. Pośród trzech gwiazd wytyczających wierzchołki Wiosennego Trójkąta mamy zarówno stosunkowo chłodnego, pomarańczowego Arktura o temperaturze powierzchniowej około 4,3 tysiąca kelwinów, wyraźnie gorętszego białego Regulusa: 10,2 tys. K, jak i najgorętszą, białobłękitną czy wręcz błękitną Spikę o temperaturze około 24 tys. K. Zatem poprawna odpowiedź to: Spika z gwiazdozbioru Panny.
A oto dzisiejsze pytanie. Proszę podać co najmniej jedną polską nazwę wspomnianej wcześniej gromady gwiazd Praesepe w Raku. Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 7 kwietnia. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
