Po wciąż kapryśnej wiośnie, coraz bardziej stęsknieni jesteśmy za bardziej letnią pogodą, której według aktualnych prognoz nie powinno zabraknąć już w tym tygodniu.
Wydłużające się od zimowego po letnie przesilenie dni są już bliskie tym najdłuższym i obecnie z każdym tygodniem tempo tego procesu coraz bardziej maleje. W Katowicach, w niedzielę 21 maja, Słońce wschodzi o godz. 4:48 i zachodzi o 20:34, dzień trwa więc 15 h 46 min, a podczas górowania o godz. 12:40 Słońce wznosi się na 57,6° ponad horyzont. W sobotę 27 maja, Słońce wędruje ponad naszym horyzontem od godz. 4:41 do 20:42, czyli 16 h 01 min, już tylko o kwadrans dłużej, o 12:41 górując na wysokości 58,6°, tylko o 1° wyżej.
Coraz szybciej za to skraca się ta część nocy, gdy Słońce zanurza się wystarczająco głęboko, by niebo było dostatecznie ciemne, czyli noc astronomiczna. U nas nocą z niedzieli na poniedziałek noc astronomiczna trwa jeszcze 2 h 10 min, zaś w końcu tygodnia już tylko 1 h 05 min. Na razie więc już przez większą część nocy niebo nie jest dostatecznie ciemne, by dostrzec słabsze gwiazdy i większość obiektów mgławicowych. Od początku czerwca do połowy lipca, na naszej szerokości geograficznej w ogóle nie będzie nocy astronomicznych. Na północy Polski taka sytuacja ma już miejsce od kilku tygodni, ale do tego powrócimy w zagadkowej części Gwiaździarni.
W tych dniach nie mamy szans na obserwowanie centralnych rejonów zimowego gwiazdozbioru Byka, przez które właśnie wędruje Słońce, w niedzielę poruszając się około 4° na południe od otwartej gromady gwiazd M 45 Plejady, a kończąc tydzień pomiędzy Plejadami a drugą, nie tak efektowną, ale obszerną gromadą Hiady, na tle których dominuje Aldebaran, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Byka.
Dwie doby po piątkowym nowiu, Księżyc rozpoczyna ten tydzień również w gwiazdozbiorze Byka, ale w jego północnej części, dzięki czemu jego bardzo wąski jeszcze, 5-procentowy sierp możemy dostrzec do 2 h po zmierzchu cywilnym. W poniedziałek wieczorem, z oświetloną już w 10% tarczą goszczący w północno-zachodniej części Bliźniąt, widoczny jest godzinę dłużej, zachodząc krótko po północy. We wtorek po południu ma miejsce kolejna w majowym cyklu, koniunkcja 15% Księżyca z Wenus, jednak ich zbliżenie zobaczyć możemy dopiero pod koniec zmierzchu, gdy księżycowy sierp będzie już około 3° na wschód od bardzo jasnej Wenus. Zdecydowanie lepsze będą warunki obserwacji, przypadającej w środę 1 h po zmierzchu, na tle gwiazd konstelacji Raka, kolejnej koniunkcji, całkiem już szerokiego 24-procentowego księżycowego sierpa z Marsem, których zbliżenie możemy oglądać ponad zachodnim horyzontem co najmniej do północy. Do końca tygodnia, po pierwszej kwadrze w sobotę wieczorem, z oświetloną już w 53% tarczą, Księżyc dotrze do centrum wiosennego gwiazdozbioru Lwa.
Aby zapoznać się z warunkami widoczności gwiazdozbiorów oraz wszystkich 7 planet, jak zwykle przyjrzyjmy się nocnemu niebu w środku tego tygodnia. W środę krótko po zmierzchu, w południowej części nieba dominuje Wiosenny Trójkąt, symbol wciąż trwającej pory roku. Kwadrans przed 19:00 góruje Regulus z Lwa – zachodni wierzchołek tego gwiezdnego trójkąta, tuż po 22:00 Spika czyli Kłos Panny, zaś krótko przed 23:00, północno-wschodni jego wierzchołek, zarazem najjaśniejsza jego gwiazda, Arktur z konstelacji Wolarza, inaczej Gwiazda Wiosenna, W tym czasie ponad zachodnim horyzontem dostrzeżemy jeszcze w komplecie zimowe konstelacje: Woźnicy z bardzo jasną Kapellą, Małego Psa z dorównującym jej Procjonem oraz Bliźniąt z Kastorem i Polluksem, dodatkowo ozdobionymi obecnością najjaśniejszej z wszystkich planet Wenus i 200-krotnie ciemniejszego Marsa. Około 2 h po północy, godzinę po zachodzie Marsa, nad południowo-wschodnim horyzontem pojawia się kolejna planeta, niewiele od niego jaśniejszy Saturn w Wodniku, a 35 min później najciemniejszy pośród planet Neptun, już w granicach Ryb. Dopiero 0,5 h przed świtem pojawia się kolejna jasna planeta, 7,5-krotnie ciemniejszy od Wenus Jowisz, na pograniczu Ryb i Barana. Ostatnimi dwiema planetami są, również w południowej części Barana, po niedawnych koniunkcjach ze Słońcem: Merkury 2 maja i Uran 9 maja, które teraz wschodzą tuż przed cywilnym świtem. W tym czasie, podobnie jak już od paru tygodni, najwyżej wznosi się gwiezdny symbol nieodległej już pory roku, wyrazisty Trójkąt Letni, a na wschodzie można dostrzec zdecydowanie mniej wyrazisty Jesienny Kwadrat Pegaza.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Zadaniem Państwa sprzed tygodnia było oszacowanie, jak długo na północy Polski trwają szare noce, najprościej za pomocą podanych w pytaniu dat początku i końca tego okresu na szerokości geograficznej 50° oraz początku na szerokości 54°. Liczni z odpowiadających dokonywali precyzyjniejszych, nie zawsze poprawnych obliczeń. Jeśli przyjęto, że w południowej Polsce (50°) jest to okres od początku czerwca do połowy lipca, a na północy (54°) zaczyna się o pół miesiąca wcześniej, to również kończy się pół miesiąca, ale później, zatem trwa do końca lipca – w sumie około 2,5 miesiąca. Taka powinna być wystarczająco poprawna odpowiedź. Dla pewnej ścisłości dodajmy, że na północnych kresach Polski (54,8°) brak nocy astronomicznych od 9 maja do 4 sierpnia, a więc prawie przez 3 miesiące, zaś na najdalej na południe wysuniętym krańcu kraju (49,0°), zaledwie nieco ponad 3 tygodnie.
A oto dzisiejsze, mam nadzieję, że dla Słuchaczy Gwiaździarni bardzo proste, pytanie. Które ciało niebieskie, Słońce czy Księżyc, przebywa średnio dłużej ponad ziemskim horyzontem?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 25 maja na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
