Przed nami drugi już w pełni letni tydzień. Zapowiada się dość gorąco, ale niestety znów na przemian słonecznie i deszczowo, a nawet burzowo.
Począwszy od letniego przesilenia, na razie powoli, zaczęło już ubywać dnia, co chyba pozytywnie odbierają jedynie miłośnicy astronomii, mając coraz więcej czasu na obserwacje nocnego nieba. W Katowicach, w niedzielę 26 czerwca, od wschodu Słońca o godz. 4:35 do zachodu o 20:58 dzień trwa 16 h 23 min, czyli o 2 min krócej od dnia letniego przesilenia. W sobotę 2 lipca od 4:38 do 20:57, dzień już będzie o 6 min krótszy od tego najdłuższego w roku. Nieznacznie również zmniejsza się wysokość górowania Słońca: w przyszłą sobotę łuk dziennej drogi Słońca na naszym niebie będzie o 0,4° niższy niż w 1 dniu lata.
W środku tego tygodnia, nocą z wtorku na środę przypada nów, dzięki czemu nocnego nieba przez cały ten tydzień nie będzie zbytnio rozświetlał Księżyc. W niedzielę przed świtem, z oświetloną już tylko w 8% tarczą, jako wąziutki sierp, Księżyc świeci nisko ponad wschodnim horyzontem, pomiędzy Plejadami a Hiadami, efektownymi gromadami gwiazd w Byku. Kolejnej nocy, z niedzieli na poniedziałek, wschodzi dopiero 1 h przed świtem w kształcie jeszcze 2-krotnie węższego sierpa, a dobę później, ledwo przebijającego się światłem wąskiej 1% krawędzi, jeszcze w granicach gwiazdozbioru Byka, dzieli go zaledwie 11° od Słońca. Nów jest równoważny koniunkcji Księżyca ze Słońcem, do której dochodzi w środę kwadrans po wschodzie Słońca. Kolejna noc, z środy na czwartek, nie jest już całkowicie bezksiężycowa, bo wieczorem, choć bardzo jeszcze wąziutki 0,5%, zachodzi dopiero prawie godzinę po Słońcu. W ostatnią noc omawianego tygodnia, w zachodniej części gwiazdozbioru Lwa, nieco wyrośnięty już 12% rogalik Księżyca zniknie z nieba dopiero nieco ponad 35 min przed północą.
Przez ostatnie 4 tygodnie wiosny na wieczornym niebie panowała planetarna pustka – wszystkie wschodziły w drugiej połowie nocy. W piątek 18 czerwca, jako pierwszy tuż przed północą pojawił się na niebie jasny Saturn. W środku tego tygodnia, goszczącego w zachodniej części gwiazdozbioru Koziorożca, Saturna mamy szansę dostrzec już blisko 1 h przed północą. Krótko po północy spod horyzontu wynurza się niedostrzegalny gołym okiem Neptun, 20 minut po nim Jowisz, a 40 minut później wschodzi Mars – wszystkie trzy planety w południowo-zachodnim krańcu konstelacji Ryb. Kwadrans przed 2:00 pojawia Uran w Baranie, a po kolejnej godzinie Wenus, błyszcząca w centrum gwiazdozbioru Byka, 4,5° na północ od Plejad. Jako ostatni, 3,5 h po północy i 20 min przed świtem wschodzi również jasny Merkury, w rogach Byka. Rozciągający się na 115° ekliptyki, ten planetarny korowód, w ciągu 9 dni odwiedza Księżyc, już 18 czerwca rano spotykając się z Saturnem, zaś w tym tygodniu docierając do dwóch jego ostatnich planet – Wenus i Merkurego. W tę niedzielę przed świtem, 2,5° powyżej Wenus, niemal dokładnie na linii łączącej Plejady i Hiady, możemy zobaczyć zaledwie 15 razy jaśniejszy od planety, wąski sierp Księżyca świecącego już tylko 8% swej tarczy. Przed poniedziałkowym świtem, dwukrotnie jeszcze cieńszy księżycowy sierp świecić będzie 3,5° ponad Merkurym.
W bezksiężycowe, zwłaszcza w pierwszej połowie tygodnia wieczory, mamy okazję po raz kolejny przyjrzeć się słabszym konstelacjom przełomu wiosny i lata. Pamiętajmy jednak, że od niemal miesiąca na naszej szerokości geograficznej Słońce nawet o północy zanurza się na mniej niż 18° pod horyzont, co jego rozproszonym w ziemskiej atmosferze promieniom pozwala w zauważalnym stopniu rozświetlać niebo. Innymi słowy: brak całkowicie ciemnych nocy astronomicznych. Krótko po zmierzchu wszystkie wiosenne gwiazdozbiory świecą już w południowo-zachod-niej stronie nieba. Wysoko jeszcze na południu błyszczy Arktur, czyli Gwiazda Wiosenna, najjaśniejsza w konstelacji Wolarza, górująca 0,5 h przed zachodem Słońca.
O zmierzchu najwyżej wznoszą się gwiazdozbiory, które możemy uznawać za graniczne pomiędzy obszarami wiosennego i letniego nieba. To przede wszystkim Waga, ponad nią Głowa Węża, a jeszcze wyżej wyrazisty łuk Korony Północnej. Waga, to jeden ze starożytnych gwiazdozbiorów zodiakalnych. W układzie zwłaszcza 4 najjaśniejszych gwiazd tej konstelacji dopatrywano się dwóch szal, symbolizującej wymiar sprawiedliwości, wagi należącej do mitologicznej bogini sprawiedliwości Astrei. Co ciekawe, wcześniej gwiazdy te przypisywano sąsiedniej konstelacji Skorpiona, jako szczypce mitologicznego pajęczaka-potwora. Bezpośrednio ponad Wagą odnajdujemy Głowę Węża. To zachodni segment jedynego na całym niebie gwiazdozbioru, rozdzielonego na 2 części przez inną, ściśle jednak z nią związaną, konstelację Wężownika, przedstawiającą mitologicznego uzdrowiciela, boga sztuki lekarskiej Asklepiosa, u nas bardziej znanego pod imieniem Eskulapa, dźwigającego węża, pomagającego w zbieraniu leczniczych ziół. Druga część konstelacji, Ogon Węża, od wschodu graniczy z Orłem, jednym z 3 gwiazdozbiorów, których najjaśniejsze gwiazdy wytyczają Trójkąt Letni. Pośród 9 najjaśniejszych gwiazd, położonej ponad Głową Węża konstelacji Korony Północnej, bez trudu dopatrzymy się owalu przypominającego kształtem ślubny diadem, według greckiej mitologii podarowany kreteńskiej królewnie Ariadnie przez boga wina i winorośli Dionizosa, po jej śmierci przeniesionego przez bogów olimpijskich na niebo.
Po tej małej dawce mitologii, pora na zagadkową część Gwiaździarni. Najmniejszych problemów nie mieli Państwo z poprawną odpowiedzią na pytanie sprzed tygodnia o najdłuższą porę roku na południowej półkuli Ziemi. To oczywiście astronomiczna zima, która podobnie jak u nas lato, trwa od momentu osiągnięcia przez Słońce punktu Raka do wkroczenia w znak Wagi.
A oto dzisiejsza zagadka. Wskutek precesji osi ziemskiej oraz oficjalnego wytyczenia przed stu laty granic 88 konstelacji, dziś ekliptyka przechodzi przez 13 gwiazdozbiorów. Proszę dobrze zastanowić się i odpowiedzieć na pytanie: ile w naszych czasach wyróżnia się znaków zodiaku? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, do czwartku 30 czerwca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
