Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 12–18.01.2020
10.01.2020
18:51:00

Tylko patrzeć, jak miną pierwsze 4 tygodnie tegorocznej zimy, która wciąż prezentuje się w zdecydowanie umiarkowanej postaci. Zadowolonych z takiej dość nijakiej sytuacji jest zapewne równie wielu, co zawiedzionych.


Dla amatorów obserwacji nocnego nieba nie bez znaczenia jest wyjątkowa przeźroczystość mroźnego powietrza, nie mniej ważny jest też sam czas trwania zimowych nocy. Ten pierwszy warunek na pewno niejednej jeszcze nocy będzie spełniony, zaś co do długości nocy, to niezależnie od pogodowych zachcianek, zaczyna ona już coraz wyraźniej maleć. Na szerokości geograficznej Katowic, od niedzieli 12, do soboty 18 stycznia dzień wydłuża się w tempie 2 minut na dobę, w końcu tego okresu osiągając 8 h 37 min, zatem Słońce wędruje ponad horyzontem juz o 35 min dłużej niż w tym najkrótszym, pierwszym dniu astronomicznej zimy. Na razie więc noce są jeszcze niewiele krótsze od tych najdłuższych. Za dnia łuk Słońca wznosi się na 18°–19°, to również niewiele wyżej, jednak tempo wszystkich tych procesów będzie z każdym kolejnym tygodniem coraz szybciej wzrastać.

Obecny tydzień upływa nam pod znakiem malejącego, coraz później wschodzącego Księżyca. Po pełni wieczorem 10 stycznia, w niedzielę, z oświetloną jeszcze w 94% tarczą wschodzi on 2 h po zachodzie Słońca, zachodząc również 2 h po wschodzie Słońca. Do soboty maleje do 35% i już 1,5 doby po ostatniej kwadrze wschodzi dopiero 2 h po północy. Jednocześnie systematycznie wydłuża się czas bezksiężycowej części nocy. Całotygodniowa trasa Księżyca na tle gwiazd biegnie tym razem od pogranicza konstelacji Raka i Lwa, przez Pannę, aż do centrum Wagi. Na tym odcinku brak jakichkolwiek planet, pierwszą koniunkcją będzie dopiero 20 stycznia spotkanie z Marsem w Wężowniku. Na wieczornym niebie oczywiście dominuje Wenus, powoli wydłużająca czas swej widoczności, w niedzielę znikająca z nieba blisko 3 h 15 min po Słońcu, do soboty wydłużająca swą widoczność jeszcze o kwadrans. Po górnej koniunkcji ze Słońcem w poprzedni piątek, nawet już pod koniec miesiąca będziemy mieli pierwsze w tym roku szanse dostrzeżenia bardzo jasnego Merkurego, na razie zachodzącego 1 h po Słońcu, w połowie lutego widocznego nawet ponad 0,5 h dłużej, ale już nie tak jasnego. Trzy tygodnie po koniunkcji ze Słońcem, dzięki dużej z natury jasności, na porannym niebie są już pewne szanse dostrzeżenia Jowisza, na razie wschodzącego niespełna 1 h przed Słońcem. Na znacznie ciemniejszego Saturna, którego koniunkcja ze Słońcem przypada w ten poniedziałek, przyjdzie jeszcze poczekać przynajmniej do połowy lutego. Coraz krócej i słabiej rozświetlane księżycowym blaskiem wieczory, sprzyjają by przyjrzeć się bliżej zimowym konstelacjom, z tygodnia na tydzień wcześniej opanowującym południową stronę nieba. Na razie wciąż jeszcze krótko po zmierzchu najwyżej wznoszą się konstelacje jesienne, z właśnie górującymi Rybami i Wielorybem. Gdy 2 h później góruje, rozgraniczający umowne obszary nieba jesiennego i zimowego, Baran, południowa część nieba jest już podzielona po połowie pomiędzy gwiazdozbiory tych pór roku.

Zimowe konstelacje w pełni dominują na niebie dopiero około 22.00, kiedy 47° ponad horyzontem góruje Betelgeza, centralna gwiazda Zimowego Sześciokąta, druga pod względem jasności gwiazda konstelacji Oriona. Przypomnijmy, że najjaśniejszy w Orionie Rigel, wraz z Aldebaranem z Byka, Kapellą z Woźnicy, jaśniejszym z Bliźniąt Polluksem, Procjonem z Małego Psa i Syriuszem z Wielkiego Psa, wytyczają wierzchołki obszerniejszego asteryzmu, gwiezdnego symbolu panującej pory roku, Zimowego Sześciokąta. Na mniejszy od niego Zimowy Trójkąt składają się wspomniana wcześniej Betelgeza z Oriona, wraz z Procjonem i Syriuszem z Małego i Wielkiego Psa. 

Mniej znana od wymienionych konstelacja Jednorożca ściśle sąsiaduje z Zimowym Sześciokątem, a zwłaszcza Trójkątem, wypełniając większość jego powierzchni. To jedyna w tym obszarze nieba zimowa konstelacja nie mająca starożytnego pochodzenia, zaproponowana przed blisko 400 laty przez niemieckiego astronoma Jakoba Bartscha. Po raz pierwszy Jednorożec znalazł swe miejsce na globusie nieba holenderskiego astronoma Petrusa Planciusa, a pod koniec XVII wieku w słynnym atlasie Firmamentum Sobiescianum gdańskiego astronoma, Jana Heweliusza. Będąca tyleż uosobieniem łagodności i mądrości, co waleczności i agresji, legendarna postać Jednorożca przedstawiana była zazwyczaj jako koń z rogiem na czole. Patrząc na niebo trudno nam dostrzec taki wizerunek pośród licznych wprawdzie, ale niezbyt jasnych, co najwyżej 4. wielkości gwiazd wypełniających wnętrze Zimowego Trójkąta. W granicach Jednorożca możemy jednak odnaleźć m.in. liczne gromady gwiazd, a także dwukrotnie większą od księżycowej tarczy, przepiękną mgławicę Rozeta, otaczającą jedną z młodych gromad gwiazd. Dostrzegalna nawet przez lornetkę wspaniale prezentuje się dopiero na długo naświetlanych fotografiach, wyglądem przypominająca kwiat róży.

Zagadkową część naszego spotkania, rozpocznijmy od podsumowania całego ubiegłorocznego cyklu 52 zagadek. Wśród wszystkich uczestników, z roku na rok coraz liczniejsza jest grupa autorów odpowiedzi na przynajmniej 50 zagadek. Postanowiliśmy więc tym razem aż 4 kolejnymi tytułami Gwiaździarza Roku 2019, uhonorować Henryka z Bytomia, Piotra z Zabrza, a także dwie rodzinne drużyny: Hannę i Tadeusza z Rudy Śląskiej Bykowiny oraz Wiesława i Pawła z Myszkowa i Gliwic. Gratulacje! Przed tygodniem pytaliśmy o to, jaki rodzaj zaćmień Księżyca występuje najczęściej. Wszelkie statystyki byłych i przewidywanych w przyszłości zaćmień, wykazują największą liczebność zaćmień półcieniowych, tak też bez wyjątku wskazywali Państwo w swych odpowiedziach. Analizując bardzo szeroki interwał czasowy: od 2000 lat p.n.e. do 3000 roku n.e., pośród w sumie 12 186 zaćmień Księżyca w ciągu tych 50 stuleci, 28,8% stanowią zaćmienia całkowite, 34,6% częściowe i aż 36,7% to zaćmienia półcieniowe.

Pora na kolejną zagadkę. Tradycja łączenia charakterystycznych układów gwiazd w gwiazdozbiory sięga co najmniej 6 tysięcy lat. Obecnie stosowany w astronomii podział nieba na 88 gwiazdozbiorów ostatecznie zatwierdzony został przed zaledwie 90 laty.

Znalazła się pośród nich liczna grupa starożytnych konstelacji jak również wprowadzonych w znacznie bliższych nam czasach nowożytnych. A oto dzisiejsze pytanie. Ile gwiazdozbiorów starożytnych zawierał słynny katalog gwiazd aleksandryjskiego astronoma Klaudiusza Ptolemeusza z II wieku n.e.? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do środy 15 stycznia włącznie. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA