Choć to już połowa maja, pogodę w większości nadal mamy bardziej przedwiosenną niż wiosenną. Jeśli spełnią się długoterminowe prognozy, na słoneczne i naprawdę ciepłe dni oraz bezchmurne noce, możemy liczyć dopiero wraz z nastaniem astronomicznego lata, a więc za mniej więcej 5 tygodni.
Na razie bliskość letniego przesilenia objawia się coraz szybszym ubywaniem długości nocy i wydłużaniem dni. W niemal największym tempie skraca się też na naszej szerokości geograficznej długość nocy astronomicznych i od początku czerwca, aż do połowy lipca, Słońce zanurzać się już będzie pod horyzont na mniej niż 18°, co nie gwarantuje całkowicie ciemnych nocy. W Katowicach, w niedzielę 14 maja, od wschodu Słońca 3 min, przed godz. 5:00 do zachodu o 20:24, dzień trwa 15 h 27 min, a w przypadające o godz. 12:40 prawdziwe południe nasza Dzienna Gwiazda wznosi się na 58,4° ponad południowy horyzont. W sobotę 20 maja, od 4:49 do 20:33 Słońce wędruje ponad horyzontem 15 h 44 min, a więc już tylko o 17 min dłużej, również o 12:40 górując 59,7° nad horyzontem, zaś o prawdziwej północy, 40 min po tej „zegarowej”, zanurza się pod horyzont już tylko na 19,7°. Swą wędrówkę względem gwiazd Słońce rozpoczyna tym razem we wschodnim krańcu gwiazdozbioru Barana, by jeszcze w tę niedzielę, 2 h przed północą, wkroczyć w granice Byka, a do końca tygodnia zbliżyć się na 4° od południa do Plejad, najsłynniejszej otwartej gromady gwiazd. Tego rejonu nieba, rozświetlonego słonecznym blaskiem, oczywiście w najbliższym czasie nie mamy szans dostrzec, bo wraz ze Słońcem wędruje po niebie za dnia.
Księżyc, po ostatniej kwadrze w miniony piątek i koniunkcji z Saturnem w sobotę, ten tydzień swojej wędrówki na tle gwiazd rozpoczyna w centrum konstelacji Wodnika, by już w poniedziałek rano wkroczyć w granice Ryb, gdzie czeka na niego Neptun, druga planeta w majowej serii koniunkcji. Tej koniunkcji, wschodzących niespełna godzinę przed świtem obiektów, raczej nie dostrzeżemy, głównie z powodu zbyt małej jasności Neptuna. W jeszcze mniej sprzyjających warunkach, 2,5 doby później nastąpi zbliżenie zaledwie 5% księżycowego sierpa na 2/3 stopnia do bardzo jasnego Jowisza, z powodu zbytniej już bliskości Słońca. Kolejną będzie, nocą z środy na czwartek, niedostrzegalna koniunkcja znacznie jeszcze chudszego Księżyca z Merkurym, mająca miejsce głęboko pod horyzontem. a tym bardziej dobę później z Uranem, zaledwie 8° od Słońca i 1,5 doby przed nowiem. Jak już wspominaliśmy przed tygodniem, jedyną osiągalną do obserwacji, będzie dopiero ostatnia w majowej serii, koniunkcja oświetlonego w 1/4 Księżyca z Marsem, 24 maja, na tle gwiazdozbioru Raka, niespełna 2 h przed północą. W tym tygodniu, swą wędrówkę na tle gwiazd, niespełna dwuprocentowy po piątkowym nowiu, Księżyc kończy w rogach Byka.
Jeśli tylko dopisuje pogoda, na nocnym niebie niezłe są obecnie warunki obserwacji 5 planet, przy czym Neptuna oczywiście jedynie wspomagając się przynajmniej dobrą lornetką. W środku tygodnia krótko po zmierzchu cywilnym, na razie jeszcze około 40 min po zachodzie Słońca, w zachodniej części nieba przez około 3,5 h zdecydowanie dominuje, zachodząca 20 min po północy, jaśniejsza z tygodnia na tydzień Wenus w Bliźniętach. Przez 4 h po zmierzchu cywilnym na zachodzie odnajdziemy również stosunkowo jasnego, choć 200-krotnie ciemniejszego, bliskiego swego minimum blasku, Marsa na pograniczu Bliźniąt i Raka. Około 2,5 h po północy na wschodzie pojawia się kolejna planeta, Saturn w Wodniku, a około 3:00 Neptun na pograniczu Wodnika i Ryb, zaś krótko przed świtem, drugi pod względem jasności po Wenus, 7,5-krotnie od niej ciemniejszy Jowisz na pograniczu Ryb i Barana. Około 4:30, niespełna 0,5 h przed Słońcem wschodzą goszczące w Baranie, ostatnie 2 planety: kończący w poniedziałek kreślenie drugiej w tym roku planetarnej pętli Merkury oraz Uran niespełna tydzień po koniunkcji ze Słońcem.
Pod koniec niewiele ponad 8-godzinnej obecnie nocy cywilnej, wciąż jeszcze blisko 30° ponad zachodnim horyzontem błyszczy najjaśniejsza gwiazda obecnej pory roku, nazywany również Gwiazdą Wiosenną, Arktur z konstelacji Wolarza, ale ponad południowym horyzontem wysoko wznosi się już gwiezdny symbol coraz bliższego lata, Trójkat Leni, z górującą właśnie, najjaśniejszą w nim zerowej wielkości gwiazdowej Wegą z konstelacji Lutni. Przez cały rok nie odstępuje nas nocą, najwyżej usytuowana, okołobiegunowa gwiazda Zimowego Sześciokąta, również zerowej wielkości Kapella z gwiazdozbioru Woźnicy. Gdy rano góruje Trójkąt Letni, na około 20-40 stopni wznosi się również, mało wyrazisty Jesienny Kwadrat. Choć więc niekiedy tylko we fragmentach, na porannym majowym niebie odnaleźć możemy akcenty wszystkich 4 pór roku.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Zadaniem Państwa sprzed tygodnia było wymienienie w kolejności odkrycia, trzech pozostałych po Ceres i Plutonie, planet karłowatych. Według oficjalnych dat odkrycia, są to kolejno: Haumea (7 marca 2003), Eris (5 stycznia 2005) i Makemake (31 marca 2005).
A oto dzisiejsza zagadka. Na szerokości geograficznej 50° okres bez nocy astronomicznych trwać będzie od około 1 czerwca do połowy lipca, a więc 1,5 miesiąca. Na szerokości 54° rozpoczyna się już teraz, w połowie maja. Najprościej na podstawie tych danych, albo w dowolny w inny sposób, proszę oszacować, jak długo takie szare noce trwają na północy Polski.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 18 maja na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
