Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
W nietypowej w tym roku pod względem pogody pierwszej połowie wiosny, zaznaliśmy już dotąd wiele nieprawidłowości, od zbyt zimowych do typowo nawet letnich dni i nocy. Miejmy więc nadzieję, że ta druga, bliższa już czasowo latu połowa, przyniesie również przeważnie bardziej letnią aurę.
Przyczyny tego typu pogodowych anomalii nie zależą jednak głównie z astronomicznych warunków, cyklicznie decydujących jedynie każdego roku w takim samym stopniu o zmianach ustawienia danych regionów Ziemi do Słońca. Nakładają się bowiem na nie w różnym stopniu przyczyny atmosferyczne, odpowiadające za zmiany ciśnienia i ruchy mas powietrza okalającego naszą planetę. W naszych cotygodniowych radiowych spotkaniach, pilnie śledzimy i przedstawiamy głównie zmiany długości dni i nocy w naszym regionie, na przykładzie Katowic.
W miarę coraz bliższego letniego przesilenia, od którego dzieli nas jeszcze około 1,5 miesiąca, stopniowo już coraz wolniej z każdym tygodniem przybywa dnia, a ubywa nocy. Dokonana na przełomie marca i kwietnia zmiana czasu z środkowoeuropejskiego (CET) na środkowoeuropejski letni (CEST) spowodowała pozornie o godzinę późniejsze zachody Słońca, co sprawia odczucie, że dnie są obecnie zauważalnie dłuższe. Odczucia te są obecnie tym silniejsze im dalej na północ Polski znajduje się dana miejscowość. W Katowicach, w rozpoczynającą omawiany tydzień niedzielę 5 maja, od wschodu Słońca o godz. 5:10 do zachodu o 20:12, dzień trwa już 15 h 02 min, a podczas górowania, w prawdziwe południe o godz. 12:41 nasza Dzienna Gwiazda wznosi się na 56,2° ponad południowy horyzont. W sobotę 11 maja, od 5:00 do 20:21 dzień potrwa 15 h 21 min, a więc o kolejne 19 min dłużej, a o godz.12:40 górujące Słońce wzniesie się na 57,8° ponad horyzont, o 1,6° wyżej niż w tę niedzielę.
Zdecydowanie dłuższe są już dni na północnych krańcach naszego kraju. W niedzielę dzień trwa tam już 15 h 35 min, a pod koniec tygodnia wydłuży się jeszcze o 22 min, zaś już sobotniej nocy rozpocznie się tam okres bez nocy astronomicznych, ponieważ przez kolejne ponad 2 miesiące nocą Słońce nie będzie zagłębiało się na 18° pod tamtejszy horyzont. Na naszej szerokości geograficznej okres taki potrwa około 1,5 miesiąca, począwszy od pierwszych dni czerwca.
Po ostatniej kwadrze w minioną środę, Księżyc rozpoczyna ten tydzień z oświetloną w 14% tarczą w południowo-zachodnim krańcu gwiazdozbioru Ryb, we wtorek krótko przed północą wkraczając w granice konstelacji Barana, zaś w środę wieczorem, 0,5 doby po nowiu, do sobotniego rana pokonuje granice kolejnej zimowej konstelacji Byka, kończąc w tym tygodniu swą wędrówkę na tle gwiazd w Bliźniętach.
To okres szczególnie „pracowity” dla Księżyca, którego po spotkaniach z Saturnem i Neptunem – dwiema pierwszymi planetami majowej serii koniunkcji w minioną sobotę, w tym tygodniu czekają koniunkcje z 5 pozostałymi: kolejno z Marsem, Merkurym i Wenus tuż przed nowiem oraz Uranem i Jowiszem tuż po nowiu. Już jednak sama bliskość Słońca podczas każdego z tych księżycowo-planetarnych spotkań, nie wróży łatwych warunków ich obserwacji. Pierwsza z nich, bardzo bliska koniunkcja jeszcze 13% Księżyca z dość jasnym Marsem, ma miejsce w tę niedzielę krótko przed wschodem Czerwonej Planety, ale również blisko świtu. Druga, w poniedziałek rano z dość jasnym Merkurym ma miejsce około 3 h przed ich wschodem o świcie cywilnym. Kolejna, choć z bardzo jasną Wenus, nastąpi w pełni dnia, ponad 3 h przed zmierzchem. Ostatnich dwóch, w środę, niespełna 8,5 h po porannym nowiu Księżyca z Uranem oraz 14,5 h po nowiu z jasnym Jowiszem – niestety obydwóch w pełni dnia, też nie dostrzeżemy na jasnym niebie. Szczególnie mało efektownym jest majowe perygeum, czyli zbliżenie Księżyca na najmniejszą w danym miesiącu odległość do Ziemi, które tym razem nastąpi nieco ponad 2 doby przed nowiem. Z kolei mimo największego kątowego oddalenia Merkurego od Słońca, czyli mającej miejsce w czwartek wieczorem maksymalnej jego elongacji, obecny okres porannej widoczności tej planety jedynie nieznacznie wyprzedza poranny moment cywilnego świtu.
Przyglądając się jak zwykle wyglądowi naszego wieczornego nieba w środku tygodnia, zauważymy, że brak na nim jakiejkolwiek planety. Jako ostatni skrył się pod horyzontem niemal równocześnie ze zmierzchem Jowisz, a tuż po nim wąziutki 0,5% księżycowy sierp. W połowie pod horyzontem są już charakterystyczne gwiazdy Zimowego Sześciokąta, z tuż nad horyzontem błyszczącym jeszcze Syriuszem i trzema gwiazdami Pasa Oriona. Jak na połowę wiosny przystało, południową stronę nieba zdobi obszerny Trójkąt Wiosenny, zaś na 18° wznosi się już ponad północno-wschodnim horyzontem najjaśniejsza z gwiazd Trójkąta Letniego – Wega z Lutni. Jako pierwszy z trzech planet na porannym niebie dopiero około kwadransa po godz. 3:00 pojawia się Saturn, a krótko po nim kolejno Neptun i Mars.
Pora na wyjątkową dziś zagadkową część Gwiaździarni. Przyczyną nietypowej dziś zagadki jest szczególnie trudne, jak się okazało, zadanie sprzed tygodnia. Prosiliśmy, by uwzględniając zmianę czasu z zimowego na letni, obliczyć, kiedy przypada tegoroczny półmetek wiosny. Otrzymaliśmy wyjątkowo małą liczbę 12 odpowiedzi, spośród których na palcach jednej ręki policzyć można poprawne lub co najwyżej prawie poprawne wyniki.
Tym razem ponawiamy to pytanie, z prośbą również o sprawdzenie tych obliczeń, które ich Autorom wydawały się poprawne. Dla ułatwienia i uściślenia warunków zadania podajemy przytaczane w naszych audycjach momenty tych zjawisk: początek 20 marca o godz. 4:06 czasu zimowego, koniec 20 czerwca o godz. 22:51 czasu letniego. W pierwszym kroku obydwa te momenty musimy przedstawić w tej samej formie strefowej – najlepiej w czasie letnim (CEST), następnie policzyć, ile wyrażonych w tym czasie dni, godzin i minut minęło od początku do końca astronomicznej wiosny i w końcu – kiedy przypada środek tego okresu.
Jako rozwiązanie należy z dokładnością do 1 minuty podać miesiąc, dzień i godzinę tego momentu w obecnie obowiązującym czasie CEST. Na poprawne wyniki tych pozornie tylko łatwych matematycznych operacji czekamy raz jeszcze aż do piątku 10 maja, pod adresem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
