Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl

Mimo przypadającego nocą z poniedziałku na wtorek początku astronomicznej wiosny, niemal dokładnie pokrywającej się z kalendarzową oraz trwającej już od 3 tygodni wiosny meteorologicznej, według przewidywań synoptyków dla naszego regionu, w najbliższym tygodniu czekają nas wciąż bardziej przedwiosenne niż wiosenne dni, ale z temperaturami dodatnimi już także nocą, a za dnia dwucyfrowymi, sięgającymi nawet 20°, i z niekiedy bezchmurnym niebem, ale także nielicznymi opadami deszczu.

Jednak, jak już niejednokrotnie wspominaliśmy, astronomiczne czynniki nie ulegają tym pogodowym kaprysom i zgodnie z odwiecznymi zasadami, wskutek regularnych obiegów centralnej gwiazdy naszego układu planetarnego przez Ziemię, Słońce w swej pozornej wędrówce na tle gwiazd właśnie teraz, 20 marca o godzinie 22:24 czasu jeszcze zimowego, osiąga punkt wiosennej równonocy, czyli punkt Barana, w którym na pół roku przenosi się z południowej na północną półkulę niebieską. Tegoroczna astronomiczna wiosna potrwa do 21 czerwca godz. 16:28 czasu letniego, który zacznie obowiązywać od kończącej ten tydzień nocy z soboty na niedzielę.

Nie maleje na razie tempo, z jakim przybywa dnia a ubywa nocy. W Katowicach, w niedzielę 19 marca, od godz. 5:47 do 17:56 Słońce wędruje ponad horyzontem przez 12 h 09 min i jest to trzeci już dzień nieznacznie dłuższy od nocy. W sobotę 25 marca, od wschodu Słońca o godz. 5:35 do zachodu o 18:06, dzień trwa już 12 h 31 min, a więc o kolejne 22 min dłużej. Wydłużające się od 3 miesięcy dni są ściśle związane z wznoszącym się coraz wyżej, od zimowego aż do letniego przesilenia, łukiem dziennej drogi Słońca. W połowie tego okresu, właśnie teraz, podczas wiosennej równonocy (podobnie jak podczas jesiennej) Słońce wschodzi i zachodzi w kardynalnych punktach horyzontu, wyznaczających wschodni i zachodni kierunek świata. Podczas 3 wiosennych miesięcy punkty wschodu i zachodu Słońca stopniowo przesuwają się ku południu, zaś latem i jesienią powracają, by z początkiem zimy znaleźć się najdalej na północ. W omawianym tygodniu, wysokość coraz wcześniejszego górowania Słońca na szerokości geograficznej Katowic wzrasta o kolejne prawie 2 i pół stopnia: z 39,2° w niedzielę o godz. 11:52 do 41,5° w sobotę o 11:50.

Najbliższe dni obfitują w bliższe i dalsze koniunkcje Księżyca z planetami. Aż 6 z kolejnej, marcowej serii tych zjawisk przypada właśnie w tym tygodniu. Niestety, żadnej z nich nie zaobserwujemy podczas największego zbliżenia, bo mają miejsce pod horyzontem lub za dnia. Już w niedzielę, godzinę po zmierzchu, ale 40° pod horyzontem, zbliżający się do wtorkowego nowiu Księżyc w odległości blisko 4° minie od południa Saturna, a we wtorek za dnia, 9 h przed nowiem spotka się z Neptunem. Następnymi na trasie młodziutkiego Księżyca będą: Merkury, którego 8 h po nowiu minie w odległości 2,5°, a 20 h później, już jako wąziutki sierp, 26° pod horyzontem przemknie 1° od Jowisza. Ostatnimi w tym tygodniu koniunkcjami będą jeszcze bliższe spotkania, w piątek w środku dnia z Wenus i 1,5 h po północy z piątku na sobotę z Uranem. Również ostatniej z tej serii, w przyszły wtorek wczesnym popołudniem, koniunkcji Księżyca z Marsem nie dostrzeżemy na dziennym niebie.

Być może więcej szczęścia będziemy mieli, aby popatrzeć w gwiezdny wystrój nocnego nieba przełomu zimy i wiosny. W środku tygodnia, krótko po zmierzchu wciąż na niebie dominują konstelacje Zimowego Sześciokąta. Najwyżej jednak wznosi się właśnie Zimowy Trójkąt, którego północne wierzchołki wytyczają: od zachodu druga pod względem jasności gwiazda Oriona, Betelgeza, od wschodu Procjon, najjaśniejszy w Małym Psie, obie 0,5 magnitudo, zaś południowy – górująca właśnie najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, 4-krotnie od nich jaśniejszy Syriusz z konstelacji Wielkiego Psa. Od wielu już tygodni dodatkową ozdobą tego rejonu nieba jest, dorównujący jasnością gwiazdom Zimowego Sześciokąta, Mars na pograniczu konstelacji Byka i Bliźniąt. Ten zimowy wciąż wystrój wieczornego nieba to jedna z dwóch pozostałości mijającej pory roku. Drugą jest obowiązujący jeszcze do końca tego tygodnia czas środkowoeuropejski, potocznie zwany zimowym. Jednak już 2 h po zmierzchu bez trudu powinniśmy dostrzec komplet 3 jasnych gwiazd rozległego Trójkąta Wiosennego: Regulusa z Lwa, Spiki z Panny, wraz z najjaśniejszą pośród nich Gwiazdą Wiosenną, czyli Arkturem z gwiazdozbioru Wolarza. Jeszcze więcej optymizmu wnosi powracający na niebo 1,5 h po północy Trójkąt Letni, wraz z letnim Herkulesem i Wężownikiem wypełniający południową część nieba pod koniec nocy.

Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem prosiliśmy o podanie z dokładnością do pół doby, jak długo trwać będzie tegoroczna astronomiczna wiosna. Najczęściej podawali Państwo wynik w dobach, godzinach i minutach, ale nie zawsze uwzględniając skrócenie o godzinę odstępu pomiędzy początkową a końcową godziną, w związku z mającą w tym czasie miejsce zmianą czasu. Od początku wiosny 20 marca o godz. 22:24 czasu zimowego (CET) do końca 21 czerwca o godz. 16:58 czasu letniego (CEST) miną 92 doby 17 h i 34 min, albo inaczej 92,732 doby, a więc jako mieszczącą się w dopuszczonych granicach błędu mogliśmy zaliczyć również odpowiedź 92,5 doby, ale nie 92.

A oto dzisiejsza zagadka, również dotycząca pór roku. Na naszej szerokości geograficznej najkrótszą porą roku jest astronomiczna zima, a najdłuższą lato. A która pora roku trwa najdłużej w Australii?

Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 23 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.