Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Choć to już druga połowa tegorocznej wiosny, w najbliższym czasie pogoda nie będzie nas aż tak bardzo rozpieszczała, jak w minionych tygodniach.
Nie ma się jednak co dziwić, skoro jeszcze ponad miesiąc dzieli nas od lata. Zresztą na pierwszą połowę omawianego tygodnia synoptycy przewidują u nas bezchmurne niebo, z temperaturami sięgającymi za dnia nawet 24°. Pogorszenie pogody pod koniec tygodnia nie powinno również być zbyt kłopotliwe. Przez cały czas dzielący nas jeszcze od letniego przesilenia, na naszych szerokościach geograficznych przybywać będzie długości dnia, a ubywać nocy. Składają się na to coraz wcześniejsze wschody i późniejsze zachody Słońca, skutkujące również coraz większą wysokością, na jaką wznosi się nasza Dzienna Gwiazda podczas górowania w środku kolejnych dni i płytszego z każdą kolejną nocą zagłębiania się Słońca pod horyzont w środku nocy.
W Katowicach, w niedzielę 12 maja, od wschodu Słońca o godz. 4:59 do zachodu o godz. 20:23, dzień trwa 15 h 24 min, a w prawdziwe południe o godz. 12:40 Słońce wznosi się na 58,1° ponad horyzont. W sobotę 18 maja, od 4:50 do 20:31 dzień trwać będzie 15 h 41 min, a więc o 17 min dłużej, zaś podczas górowania Słońce osiągnie wysokość 59,5°, o 1,4° większą niż z początkiem tygodnia. Do najdłuższego w roku, dnia letniego przesilenia, brakować będzie jeszcze wtedy u nas 49 min, a łuk dziennej drogi Słońca wzrośnie jeszcze o 3,7°.
Po nowiu w minioną środę, z oświetloną już w 17% tarczą w kształcie średniej szerokości sierpa, Księżyc rozpoczyna ten tydzień w zimowej konstelacji Bliźniąt. Wschodzący wcześnie rano, zanurza się pod horyzont 1,5 h po północy. Z nocy na noc wyraźnie pęczniejący, w środę dociera do zachodnich rejonów gwiazdozbioru Lwa, wczesnym popołudniem osiągając pierwszą kwadrę. Po pokonaniu łącznie 85,5° swej trasy na tle gwiazd, z końcem tygodnia, z rozświetloną już w 80% tarczą, nasz Naturalny Satelita dotrze do zachodnich rejonów kolejnej wiosennej konstelacji, Panny, wschodząc wczesnym wieczorem, a zachodząc godzinę przed świtem.
W piątek wieczorem w swym ruchu obiegowym wokół Ziemi Księżyc osiągnie jedno z bliższych w tym roku apogeów, oddalając się na 404,6 tys. km od swej macierzystej planety. Przez najbliższe 2 tygodnie na swej drodze Księżyc nie napotka żadnej z planet. Pierwszymi z kolejnego, czerwcowego cyklu koniunkcji z planetami będą, dopiero 31 maja w środku dnia, dość bliska koniunkcja z Saturnem i 3/4 doby później równie bliska z Neptunem. Natomiast w tym tygodniu aż 2 planety znajdą się w koniunkcji ze Słońcem: we wtorek w środku dnia Uran oraz w sobotę wieczorem Jowisz. Obydwu tych planet od pewnego już czasu nie można było zaobserwować z powodu zbytniego zbliżenia na niebie ze Słońcem. Z tej samej przyczyny, również w sobotę, wczesnym popołudniem nie uda nam się dostrzec bliskiej koniunkcji jasnej Wenus ze zbyt ciemnym Uranem.
Nie uda się więc nam również odnaleźć żadnej planety na wieczornym niebie. Podobnie jak przed tygodniem, jako pierwszy, 2 h przed wschodem Słońca spod horyzontu wychyli się Saturn, a po nim, kolejno w niemal równych odstępach Neptun i Mars, zaś z początkiem świtu Merkury. Pozostają więc głównie obserwacje jaśniejszych gwiazd, których blask przyćmiewać będzie rosnący z nocy na noc księżycowy sierp. Przypomnijmy, że w przypadku Księżyca, określenie: „rosnący” dotyczy oświetlonej części jego tarczy, a nie jej wzrastających kątowych rozmiarów, bo jak już wspomniano, pod koniec omawianego tygodnia, podczas apogeum są one najmniejsze.
Pora na wyjątkową tym razem zagadkową część Gwiaździarni. W zagadce sprzed 2 tygodni zadaliśmy Państwu pytanie o moment półmetka tegorocznej wiosny. Zadanie okazało się zdecydowanie o wiele trudniejsze niż przewidywaliśmy, dlatego z nieco bliższymi wskazówkami powtórzyliśmy je w ubiegłym tygodniu. Również jednak w tej drugiej wersji główną trudność sprawiała strona rachunkowa, ponieważ w przypadku czasu nie mamy do czynienia z dziesiętnymi wartościami potrzebnych do obliczeń danych. Spróbujmy więc prześledzić najpewniejszy sposób rozwiązania.
Po pierwsze, dane wyjściowe, którymi były początek i koniec tegorocznej astronomicznej wiosny należało przedstawić w takim samym czasie, najlepiej w czasie środkowoeuropejskim letnim: początek 20 marca o godz. 4:06 CET, czyli 5:06 CEST, zaś koniec 20 czerwca o godz. 22:51 CEST. Następnie, w tej samej skali czasowej obliczamy całkowity czas trwania astronomicznej wiosny, najlepiej w kolejnych jej miesiącach: do końca marca pozostaje 11 dni 18 h i 54 min; w kwietniu jest to 30 dni; w maju 31 dni, zaś w czerwcu ostatnie 19 dni 22 h 51 min. Po dodaniu tych 4 wartości otrzymujemy całkowity czas trwania tegorocznej astronomicznej wiosny: 91 dni 40 h 105 min. Dzieląc tę liczbę przez 2, otrzymujemy czas trwania połowy tej wiosny: 46 dni 8 h 52,5 min. Ostatnim wcale nie łatwiejszym działaniem jest dodanie tych dni do daty początku wiosny, co prowadzi do końcowego wyniku: półmetek tegorocznej astronomicznej wiosny wypada 5 maja o godz. 13:58,5. Taki, jedynie poprawny wynik otrzymaliśmy od 10 Słuchaczek i Słuchaczy.
Byli to, w kolejności alfabetycznej imion: Bogdan z Orzesza, Grzegorz z Zabrza, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Zabrza, Wiesław i Paweł z Gliwic i Myszkowa, Wiesław z Zawiercia oraz Zygmunt z Brennej. Z tej grupy, rodzinnej drużynie Wiesława i Pawła, jako jedynym, którzy już w pierwszej wersji zadania półmetkowego, w szczególnym okresie maturalnym nadesłali w pełni poprawne rozwiązanie, przyznajemy dyplom Astromaturzysty. Gratulacje!
Z pewnym opóźnieniem, podsumowania całego cyklu zagadek miesiąca kwietnia dokonamy za tydzień. A oto dzisiejsza, zdecydowanie łatwiejsza zagadka.
Proszę podać, na jaką maksymalną odległość oddalić się może od Ziemi Księżyc podczas apogeum. Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 16 maja pod adresem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
