Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Jeśli spełnią się prognozy synoptyków, w najbliższym tygodniu możemy liczyć na więcej dni z częściowym zachmurzeniem, a więc nie powinno również zabraknąć słonecznych dni i rozgwieżdżonego nocnego nieba.
Dla amatorów astronomii nie będzie jednak zbyt korzystnych warunków obserwacji, w związku z dużym udziałem Księżyca w rozświetlaniu nieba, w połowie tygodnia osiągającego pełnię. Na dodatek, niespełna dwa miesiące przed letnim przesileniem, wciąż z dużą prędkością kurczą się na północnej półkuli ziemskiej noce.
W Katowicach, w niedzielę 21 kwietnia Słońce wędruje ponad horyzontem od godz. 5:36 do 19:50, dzień trwa więc 14 h 14 min, a podczas górowania o godz. 12:43 wznosi się najwyżej, na 51,9° ponad południowy horyzont. W kończącą omawiany tydzień sobotę 27 kwietnia, dzień trwać będzie od godz. 5:24 do 20:00, czyli 14 h 36 min, a więc o kolejne 22 min dłużej, a o 12:41 Słońce wzniesie się na 53,8° ponad horyzontem, o 1,9° wyżej niż z początkiem tygodnia.
Od ponad tygodnia przez większość nocy towarzyszy nam, pęczniejący z nocy na noc świetlisty księżycowy sierp, a później rogal. Po osiągnięciu w miniony poniedziałek pierwszej kwadry, ten tydzień Księżyc rozpoczął błyszcząc aż po świt już 96% swej tarczy w zachodniej części gwiazdozbioru Panny. Nic dziwnego, bo już w pełnej krasie, 2 doby później, nocą z wtorku na środę osiągnie swą pełnię, wschodząc krótko przez zachodem Słońca, a zachodząc wraz z jego wschodem. Jeśli tylko pogoda dopisze, przez całą tę noc widoczny będzie nadal w Pannie, na tle południowo-wschodnich rejonów tej obszernej zodiakalnej konstelacji. Po mającym miejsce w minioną sobotę, największym w tym miesiącu oddaleniu od Ziemi naszego Naturalnego Satelity, czyli apogeum, podczas obecnej pełni kątowe rozmiary księżycowej tarczy na naszym niebie: 30,6’, są o 10% mniejsze niż podczas perygeum. Stopniowo kurcząca się oświetlona część tarczy Księżyca, do końca omawianego tygodnia wyniesie już tylko 86%, co pozornie nadal niewiele odstępować będzie kształtem od koła. W tym czasie, pokonawszy trasę na tle Wagi, północnych rejonów Skorpiona i południowo-wschodnich Wężownika, 3,5 doby przed ostatnią kwadrą Księżyc zakończy w tym tygodniu swą wędrówkę na tle gwiazd u zbiegu granic konstelacji Wężownika, Strzelca i ponownie Skorpiona, również tym razem nie spotykając się z żadną z planet.
Najbliższym zbliżeniem z planetą będzie 4 maja jego koniunkcja z Saturnem, rozpoczynająca kolejną, trwającą zaledwie 5 dni majową serię tych wydarzeń. Pośród innych zjawisk tego tygodnia, na uwagę zasługuje w szczególności bliska koniunkcja dwóch planet: drugiego pod względem jasności Jowisza i przedostatniego w tej kategorii Urana, pod koniec nocy 20/21 kwietnia. Ich największe zbliżenie, na 30’, nastąpi gdy będą one około 15° pod horyzontem, ale obserwacji możemy dokonać również w niedzielny wieczór przez godzinę po zmierzchu, gdy obie planety nadal oddalone będą od siebie zaledwie o 31’. Jeśli sprzyjać będzie pogoda, nie powinno być najmniejszego problemu z dostrzeżeniem nisko ponad zachodnim horyzontem jasnego Jowisza, a z pomocą lornetki również bliskiego mu Urana, w przypadku którego można pomylić go z pobliskimi niewiele ciemniejszymi gwiazdami. Przypomnijmy jednak, że w przeciwieństwie do gwiazd, nawet blisko horyzontu planety błyszczą zdecydowanie spokojniejszym, nierozedrganym światłem.
Jeszcze jednym, mniej efektownym planetarnym wydarzeniem tego tygodnia będzie w czwartek po południu, po przeszło 3 tygodniach ruchu wstecznego, powrót Merkurego na blisko 3,5 miesiąca do ruchu prostego względem gwiazd, czyli z zachodu w kierunku wschodnim. Na razie tę najbliższą Słońcu planetę niełatwo obserwować, bowiem przez niemal cały kwiecień wschodziła dopiero o świcie. Niewiele lepiej będzie również w maju i dopiero w drugiej połowie czerwca, po powrocie na wieczorne niebo, nawet przez 1,5 miesiąca będziemy mieli szansę obserwacji Merkurego.
Jak zwykle przyjrzyjmy się też zwłaszcza wieczornemu niebu w środku tego tygodnia. Krótko po zmierzchu, oprócz Jowisza i Urana chylących się ku zachodowi, aż do godzin porannych nie odnajdziemy na niebie żadnych planet. Za to wysoko, na ponad 50° wznosi się na niebo właśnie górujący Regulus, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Lwa, zachodni wierzchołek obszernego Trójkąta Wiosennego. Południowo-wschodni wierzchołek, Spikę czyli Kłos Panny odnajdziemy około 15° ponad horyzontem, zaś najjaśniejsza w tym gwiezdnym symbolu od ponad miesiąca panującej pory roku – Arktur czyli Gwiazda Wiosenna wznosi się na 32° ponad wschodnim horyzontem. Podobnie jak przed tygodniem, tuż ponad południowo-zachodnim horyzontem błyszczy jeszcze komplet gwiazd Zimowego Sześciokąta i Trójkąta, zaś około 10° ponad północno-wschodnim dostrzeżemy dwie jasne gwiazdy Trójkąta Letniego, który już krótko przed północą będziemy mogli podziwiać w całej okazałości. Dopiero kwadrans po godz. 4:00, niewiele ponad pół godziny przed świtem spod wschodniego horyzontu zaczynają kolejno wyłaniać się w niewielkich od siebie odstępach pozostałe planety, kolejno: Saturn, Mars, Neptun, Merkury i Wenus.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy, ile stopni pod horyzontem musi znaleźć się Słońce, by nastała całkowicie ciemna noc astronomiczna. Otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi, że jest to wartość 18°, ale pojawiła się również wątpliwość co do punktu słonecznej tarczy, względem którego mierzy się ten kąt. Jednak w przeciwieństwie do ściśle określonego momentu, gdy ostatni rąbek krawędzi tarczy znika wieczorem pod horyzontem lub pierwszy wychyla się spod horyzontu rano, początek i koniec nocy astronomicznej nie są aż tak wyraziste, tym bardziej, że dzielą je niespełna 3 minuty.
A oto dzisiejsza, znacznie trudniejsza zagadka, wymagająca najlepiej użycia matematycznego kalkulatora. Ile razy podczas kwietniowej koniunkcji obu planet, Jowisz o jasności –2,0 magnitudo jest jaśniejszy od +5,8 magnitudo Urana? Dla ułatwienia, do wyboru są 4 wyniki: czy jest to około 12,7 razy, 127 razy, 1 270 czy może 12 700 razy?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, do czwartku 25 kwietnia. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
