Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Przed nami kolejny świąteczny tydzień, przez wielu traktowany jako szczególnie długi, nawet 9-dniowy weekend, na przemian powszednich i wolnych dni.
Według prognoz synoptyków, przez pierwsze 5 dni tego tygodnia, czeka nas zdecydowana przewaga ciepłych dni, z temperaturami sięgającymi nawet 27° i przynajmniej częściowo bezchmurnego nieba. Niezależnie od pogody, wciąż wydłużające się w niemal największym w roku tempie dni i coraz krótsze noce, nie cieszą miłośników nocnego nieba, ale przynoszą wiele satysfakcji amatorom dziennego wypoczynku. W Katowicach, w rozpoczynającą omawiany okres niedzielę 28 kwietnia, Słońce wędruje ponad horyzontem od godz. 5:22 do 20:01, a więc dzień trwa 14 h 39 min, a podczas górowania o godz. 12:41 łuk dziennej wędrówki Słońca na niebie wznosi się na 54,1° ponad południowy horyzont. W sobotę 4 maja, od godz. 5:12 do 20:11 dzień potrwa 14 h 59 min, czyli o kolejne 20 min dłużej, a w prawdziwe południe Słońce wzniesie się na 55,9°, o 1,8° wyżej. Niemal prawdziwie już letnia w tym tygodniu pogoda nie powinna nas zmylić.
Do najdłuższego w całym roku, dnia letniego przesilenia 21 czerwca, nawet z końcem bieżącego tygodnia brakuje jeszcze prawie 1,5 h, a wysokość górowania wzrośnie do tego czasu jeszcze o prawie 7,5°, do 63,2° ponad horyzontem. Nic dziwnego, skoro docieramy dopiero do połowy wiosny.
Pracowity zazwyczaj Księżyc, z upływem kolejnych dni tego tygodnia sprawiać będzie coraz mniej przeszkód w obserwacji obiektów nocnego nieba. Po pełni krótko po północy z minionego wtorku na środę, błyszczący wciąż 85% swej tarczy, ten tydzień rozpoczyna na pograniczu wiosennego i letniego nieba, u zbiegu granic konstelacji Skorpiona, Strzelca i Wężownika. Pokonawszy 96,6° swej trasy na tle gwiazd, z końcem tygodnia, w kształcie dość jeszcze szerokiego sierpa, nasz Naturalny Satelita dociera do południowo-zachodnich rejonów Pegaza, u styku z granicami jesiennych gwiazdozbiorów Wodnika i Wieloryba, by w kończącą ten tydzień sobotę 4 maja, krótko po północy, jeszcze w Wodniku spotkaniem z Saturnem rozpocząć majową serię koniunkcji z planetami, zaś tego samego dnia wieczorem zbliżyć się na niespełna 1° do Neptuna. Niestety obie te koniunkcje będą miały miejsce głęboko pod horyzontem.
Niepocieszeni taką sytuacją miłośnicy koniunkcji nie będą może zadowoleni z bardzo bliskiej koniunkcji Marsa z Neptunem w poniedziałek rano. Choć ich największe zbliżenie do siebie, na zaledwie 2’, przypada nieco ponad godzinę po wschodzie Słońca, to już po ich wschodzie kwadrans po godz. 4:00 (pół godziny przed świtem), na bezchmurnym niebie mamy szansę dostrzec je równie blisko siebie, nisko ponad południowo-wschodnim horyzontem. Dotyczy to na pewno dość jasnego, +1,1m Marsa, jednak używając niewielkiego amatorskiego teleskopu lub nawet bardzo dobrej lornetki, tuż ponad nim dostrzeżemy również 500-krotnie ciemniejszy (+7,9m) punkcik Neptuna. Niestety, istotną przeszkodę w obserwacji tego zjawiska może tym razem stanowić Księżyc, 2,5 doby po ostatniej kwadrze świecący jeszcze 3/4 swej tarczy nisko ponad południowym horyzontem.
W stosunku do minionego dopiero co tygodnia, niewiele zmieniło się w rozkładzie gwiazd i planet na wieczornym niebie. Bardziej zauważalne mogą być zmiany w porze danych zjawisk przed i po wprowadzeniu czasu letniego, sprawiające wrażenie, że mają one miejsce później, a nie jak zazwyczaj z każdym tygodniem wcześniej. W środku tego tygodnia, tuż po zmierzchu cywilnym, a więc około kwadransa przed godz. 21:00, na 51° wznosi się ponad południowy horyzont Regulus, górująca kwadrans wcześniej pierwsza gwiazda Wiosennego Trójkąta. Niespełna 20° nad południowo-wschodnim błyszczy Spika czyli Kłos Panny, zaś najjaśniejszy z wierzchołków tego gwiezdnego symbolu wciąż panującej wiosny, Arktura czyli Gwiazdę Wiosenną bez trudu odnajdziemy niespełna 40° ponad wschodnim horyzontem. Ponad zachodnim widnokręgiem rozciągają się, w większości widoczne jeszcze w całości, gwiazdozbiory składające się na Zimowy Sześciokąt i Zimowy Trójkąt. Wciąż dominuje tam Syriusz, z częściowo zanurzonego już pod horyzontem Wielkiego Psa oraz dopiero stykający się z horyzontem centralny zimowy gwiazdozbiór Oriona. Jakby dla przeciwwagi, kilkanaście stopni ponad północno-wschodni horyzont wznoszą się dwa górne wierzchołki Trójkąta Letniego. Jedynymi planetami na wieczornym niebie są, zachodzące krótko po zmierzchu – jasny Jowisz z około 1 270 razy ciemniejszym Uranem, bohaterowie astronomicznej zagadki sprzed tygodnia. Z pozostałych pięciu, dopiero godzinę przed świtem cywilnym pojawia się Saturn, a po nim w niemal równych odstępach około kwadransa – Mars wraz z Neptunem, Merkury i jako ostatnia, zaledwie 10 min przed Słońcem Wenus.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Z niełatwym, wymagającym nie najprostszych matematycznych obliczeń, pytaniem o różnicę w jasności Jowisza i Urana poradzili sobie niemal wszyscy uczestnicy zagadek. Jak już wcześniej zostało wspomniane, poprawną była wartość 1 270 razy, podana jako trzecia do wyboru podpowiedź. Najprostszym rozwiązaniem, wymagającym jednak nieco wyższej matematyki, było podniesienie przybliżonej wartości stałej Pogsona: 2,5 do potęgi równej różnicy jasności magnitudo, czyli 7,8. Dzisiejsza zagadka, wymaga również pewnych dokładniejszych obliczeń, jednak w oparciu o prostą arytmetykę.
Uwzględniając zmianę czasu z zimowego na letni nocą z 30 na 31 marca, proszę obliczyć, kiedy przypada tegoroczny półmetek wiosny, czyli połowa obecnej pory roku.
Odpowiedzi prosimy przesyłać jak zwykle do czwartku 2 maja na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
