Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Im bardziej zbliżamy się do letniego przesilenia na północnych szerokościach geograficznych, tym u nas długość dni jest coraz bliższa tej maksymalnej w roku, kosztem coraz bliższych minimum długości nocy.
W tej fazie zmiany długości dni i nocy są już z tygodnia na tydzień powolniejsze. W Katowicach, w niedzielę 26 maja, w ostatnią niedzielę tego miesiąca, od wschodu Słońca o godz. 4:41 do zachodu o 20:42, dzień trwa już 16 h 01 min, a o godz. 12:41 nasza Dzienna Gwiazda osiąga wysokość 61,0° nad horyzontem. Pierwsza noc omawianego tygodnia trwa już tylko 7 h 58 min, a najciemniejsza jej część już niespełna 1 h. W kończącą ten tydzień sobotę 1 czerwca, Słońce wędruje ponad horyzontem od godz. 4:36 do 20:48 h, czyli 16 h 12 min, a więc dzień będzie krótszy o kolejne 11 min, podczas górowania o 12:42 Słońce wzniesie się na 61,9°, o kolejny prawie 1° wyżej niż przed tygodniem, zaś następująca po nim noc z soboty na niedzielę potrwa tylko 7 h 45 min, przy czym w momencie prawdziwej północy, 42 min po tej zegarowej, Słońce zanurzy się pod horyzont zaledwie na 17,5°, co oznacza, że od prawie połowy tego tygodnia brak już prawdziwie ciemnych nocy astronomicznych. Tym samym, aż do połowy lipca, nieosiągalne dla obserwacji będą u nas zbyt słabo świecące obiekty astronomiczne. Przypomnijmy, że na północnych krańcach Polski sytuacja taka ma już miejsce od około 10 maja i potrwa do początku sierpnia.
Gdy do tego dołączy się blask Księżyca w fazie od pierwszej do ostatniej kwadry, a zwłaszcza blisko jego pełni, to letnie niebo ze zbyt płytko zanurzonym pod horyzont Słońcem, jest rzeczywiście za jasne do obserwacji słabiej świecących na nim obiektów. W środku tego tygodnia, wieczorem 30 maja Księżyc osiąga swą ostatnią kwadrę, z oświetloną lewą połową swej tarczy wschodząc dopiero blisko kwadrans przed godz. 2:00, przez najbliższe 2 tygodnie nie będzie stanowił szczególnie skutecznej przeszkody w obserwacji nocnego nieba. Jako i tak najjaśniejszy obiekt nocnego nieba, aż do okolic nowiu, gdy na niebie sąsiadować będzie ze Słońcem, obserwować będziemy mogli Księżyc kiedy tylko w pogodną noc znajdować się będzie ponad horyzontem.
Po pełni w miniony czwartek błyszczący jeszcze 94% swej tarczy, nasz Naturalny Satelita rozpoczyna omawiany tydzień w zachodniej części konstelacji Strzelca, Po niespełna dwóch dobach, w poniedziałek wieczorem wstąpi w granice gwiazdozbioru Koziorożca, by po 3 kolejnych dobach, w centrum gwiazdozbioru Wodnika osiągnąć ostatnią kwadrę. Z końcem tygodnia, nocą z soboty na niedzielę, z oświetloną już tylko w 25% tarczą, wschodzący niespełna 2,5 h po północy Księżyc odnajdziemy w południowej części gwiazdozbioru Ryb, tuż przy granicy z Wielorybem.
Pod koniec tego tygodnia, w piątek w środku dnia bliskim spotkaniem z Saturnem Księżyc rozpoczyna kolejną, czerwcową serię koniunkcji z planetami, rozłożoną tym razem na 7 dni, do czwartku 6 czerwca. Księżyc zbliży się do dość jasnego Saturna na 0,8° od południowej strony, jednak niestety zarówno przed świtem, jak zwłaszcza po zmierzchu obydwa obiekty dzielić będzie już zbyt duży dystans 4,5° oraz 6,5°. Z kolei nocą z piątku na sobotę, a właściwie już za dnia, bo zaledwie kilka minut po wschodzie Słońca, podczas kolejnej bliskiej koniunkcji z planetą, błyszczący 1/3 swej tarczy Księżyc minie w odległości 0,9° od południa najciemniejszego pośród planet Neptuna. Tym razem, dysponując dobrym sprzętem optycznym, około 2 h wcześniej mamy szansę zaobserwować Neptuna już nawet około 1,4° od siebie. Z innych wydarzeń astronomicznych na uwagę zasługiwałaby koniunkcja jasnego tym razem Merkurego z 1000-krotnie ciemniejszym Uranem w piątek wczesnym ranem. Niestety jednak, nie da się jej oglądać na ciemnym niebie, ponieważ dopiero z początkiem świtu obydwa obiekty wychylają się spod horyzontu.
Podobnie jak przed tygodniem, wieczorne niebo całkowicie pozbawione jest planet. Tradycyjnie jednak przyjrzyjmy się gwiezdnemu wystrojowi nocnego nieba w środku tego tygodnia, w pierwszą noc bez nocy astronomicznej na naszej szerokości geograficznej. Po zachodzie Słońca, blisko 3 kwadransach zmierzchu cywilnego, gdy niebo jest już wystarczająco ciemne, by dostrzec jaśniejsze gwiazdy i inne obiekty oraz po kolejnej godzinie do osiągnięcia zmierzchu nautycznego, czyli żeglarskiego, nie doczekamy się już prawdziwie ciemnej nocy astronomicznej. Tuż przed godz. 3:00 nadejdzie świt żeglarski, godzinę później, około 4:00 rozpocznie się świt cywilny, stopniowo kończący możliwość obserwacji nieba, z wyjątkiem Księżyca i, oczywiście po kolejnym wschodzie, Słońca.
Na wieczornym niebie z końcem zmierzchu cywilnego góruje obszerny Wiosenny Trójkąt, z najjaśniejszym w Lwie Regulusem wznoszącym się na 38° ponad południowo-zachodni horyzont, Spiką czyli Kłosem Panny 28° ponad południowo-wschodnim horyzontem oraz Gwiazdą Wiosenną czyli Arkturem z Wolarza 57° na wschodzie. Jako pierwsza planeta, około 2:00 w nocy spod wschodniego horyzontu wyłania się Saturn, a po nim kolejno: Neptun, Mars, Merkury, Uran i Jowisz, zaś jako ostatnia tuż przed Słońcem, Wenus.
A oto zagadkowa część Gwiaździarni. W zasadzie bardzo proste pytanie sprzed tygodnia dotyczyło okresu występowania u nas najdłuższych nocy astronomicznych. Chodziło więc o okres w roku, podczas którego nawet o prawdziwej północy Słońce zanurza się na mniej niż 18° pod horyzont. Oczywiście, tym czasem jest najdłuższa w roku noc, a więc noc zimowego przesilenia, mająca u nas najczęściej miejsce 21/22 grudnia.
Dzisiejszą zagadką powrócimy do wiosennych gwiazdozbiorów. Przypomnijmy, że pośród 88 gwiazdozbiorów, na które obecnie dzieli się całe niebo, 42, a więc niespełna połowa, ma starożytne pochodzenie. W czasach nam bliższych, w nieprzydzielonych do żadnego z nich obszarach głównie nieba południowego, utworzono jeszcze wiele nowych gwiazdozbiorów, spośród których 46 przed około 100 laty uzyskało status oficjalnych. Nie brak ich również na północnej półkuli nieba.
A oto dzisiejsze zadanie. Proszę podać nazwy oraz nazwiska twórców trzech dowolnych, bardziej nam współczesnych gwiazdozbiorów wiosennego nieba. Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 30 maja pod adresem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
