11 listopada będziemy obchodzić Narodowe Święto Niepodległości.
Centralne obchody zaplanowano tradycyjnie w Warszawie, a regionalne w centrum Katowic oraz na Stadionie Śląskim w Chorzowie. Jaka jest historia i istota tego święta? Z profesorem Uniwersytetu Śląskiego Jarosławem Tomasiewiczem rozmawia Łukasz Łaskawiec.
Jutro będziemy obchodzić Narodowe Święto Niepodległości. Centralne obchody zaplanowano tradycyjnie w Warszawie, a regionie w centrum Katowic oraz na Stadionie Śląskim w Chorzowie.
— Radio Katowice SA (@radiokatowice) November 10, 2023
Gościem Radia Katowice jest profesor Uniwersytetu Śląskiego, Jarosław Tomasiewicz. pic.twitter.com/1LTWLHQcOs
Moim i państwa gościem w piątkowy poranek jest historyk, profesor Uniwersytetu Śląskiego Jarosław Tomasiewicz. Dzień dobry.
Dzień dobry.
Panie profesorze spotkamy się w przeddzień Narodowego Święta Niepodległości. 105 lat temu Polska odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów. To jest jedno z najważniejszych świąt.
Nawet można by powiedzieć najważniejsze bo wydarzenie, które zadecydowało o istnieniu polskiej państwowości. To wcale nie było pewne, że Polska wróci na mapę świata.
Odzyskiwanie niepodległości było takim procesem wieloetapowym i długotrwałym. W państwowym serwisie internetowym gov.pl możemy przeczytać, że w powstaniach walczyło pięć pokoleń, podtrzymywały one ducha polskości.
Tak, oczywiście tylko trzeba by rozgraniczyć to podtrzymywanie ducha polskości, które trwało rzeczywiście przez te 123 lata, od samego procesu odzyskiwania niepodległości, który też był długotrwały bo zaczął się właściwie już na początku października 1918 roku kiedy mamy do czynienia z Deklaracją Rady Regencyjnej Niepodległości Polski. Następnie pojawiają się, dzięki rozpadowi władzy Habsburgów, lokalne organy polskiej władzy na terenie zaboru austriackiego i Śląska Cieszyńskiego. I wreszcie mamy ten finał w postaci rozbrojenia Niemców w Warszawie po przybyciu Józefa Piłsudskiego, który został uznany w 1937 roku za tą symboliczną datę odzyskania niepodległości. Ale prawdę mówiąc to odzyskiwanie niepodległości nie zakończyło się wtedy jeszcze tego 11 listopada, ponieważ nie były jeszcze ani w pełni ukształtowane organy władzy, ani nie były ukształtowane granice.
To kiedy była już taka pełna niepodległość?
W sensie ustrojowym w momencie gdy ukonstytuował się wybrany w styczniu 1919 roku Sejm Ustawodawczy. Wtedy mamy do czynienia z kompletem organów państwowych, które formowały tę polską państwowość. Natomiast moglibyśmy pociągnąć ten proces aż do ostatecznego ukształtowania się granic Polski, czyli do roku 1922.
Panie profesorze wymienia się sześciu tzw. Ojców Niepodległości, to: Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Jan Paderewski, Ignacy Daszyński, Wincenty Witos i Wojciech Korfanty. Ten ostatni zapisał się szczególnie na kartach historii Śląska.
Tak, na pewno sercu Ślązaków ta postać jest najbliższa. I chociaż kojarzymy go głównie jako bojownika o polskość Śląska, o prawa Polaków na Śląsku w okresie przed I wojną światową, a później kojarzymy go jako przywódcę plebiscytowego i przywódcę III powstania śląskiego, to warto wspomnieć, że były projekty aby to właśnie Wojciech Korfanty był premierem rządu ogólnopolskiego. Stronnictwa prawicowe przede wszystkim, Narodowa Demokracja i Chrześcijańska Demokracja, lansowały jego osobę jako premiera, uważając że osoba Korfantego -z pochodzenia robotnika- dobrze odpowiada duchowi czasów. Miał być taką alternatywą dla socjalistów Daszyńskiego i Moraczewskiego, którzy w tym początkowym okresie sprawowali funkcję premierów.
A czy Ślązacy inaczej świętują niepodległość niż pozostałe regiony w Polsce?
Wydaje mi się, że obecnie te różnice się już zatarły. Jeśli mówimy o Ślązakach jako mieszkańcach województwa śląskiego, to nie wydaje mi się żeby tutaj były duże różnice. Abstrahuję tutaj od osób przyznających się do narodowości śląskiej, ale wiemy że jest to grupa mniejszościowa.
Panie profesorze, wiele osób 11 listopada wywiesza biało-czerwoną flagę aby upamiętnić ten dzień. To wyraz patriotyzmu. Dlaczego jest tak ważny?
Wywieszanie flagi w dniu święta pokazuje, że uważamy to święto za nasze własne. W ten sposób solidaryzujemy się z tymi naszymi przodkami odzyskującymi niepodległość, utożsamiamy się z tą niepodległością. Możemy choćby w ten nieznaczny, symboliczny sposób ten swój udział zamanifestować niekoniecznie biorąc udział w jakiś manifestacjach czy na festynach, uroczystościach, po prostu wywieszając flagę.
Ale tę flagę wywieszamy w Polsce zwykle dwa razy w roku: na początku maja i właśnie w listopadzie. Dlaczego w Polsce chwilę po święcie narodowym flagi są zwijane, chowane do szafy a na przykład Amerykanie prezentują je przez cały rok przed swoimi domami?
Trudno mi się tu wypowiadać za Amerykanów, natomiast wydaje mi się że w przypadku Polski wywieszanie flagi akurat na święta podkreśla odświętny charakter tego wydarzenia. Flaga wisząca cały czas nie jest tak wyraźnym podkreśleniem wyjątkowości tego dnia, przy czym muszę powiedzieć że coraz częściej zauważam upowszechnianie się tego amerykańskiego zwyczaju, że jednak flaga wisi nie tylko w czasie świąt, ale wiele osób wiesza ją również, że tak powiem, w dni powszednie.
Dziś patriotyzm rozumie się też nieco inaczej niż 20 czy 40 lat temu. Jakie dostrzega pan takie podstawowe różnice?
Wydaje mi się, że przede wszystkim to jest odejście od heroizmu. Na szczęście nie trzeba potwierdzać obecnie swojego patriotyzmu daniną z krwi, nie trzeba dla Ojczyzny umierać, na szczęście wciąż żyjemy w czasach na tyle pokojowych, że dla kraju, dla tej naszej wspólnoty możemy po prostu żyć i pracować.
Jeszcze chciałbym zapytać czy o odzyskaniu przez Polskę niepodległości wiemy już wszystko? Czy 105 lat później można odkryć jeszcze jakieś nieznane fakty?
Na pewno nigdy nie będziemy wiedzieli wszystkiego. Takie kwestie, jak motywacje psychologiczne działań różnych polityków, nigdy nie przestaną dla nas być w pełni jasne. Bardzo często będziemy się musieli różnych rzeczy się domyślać. Nie wszystkie fakty też są odkryte, z tym że dotyczy to jednak spraw generalnie drobnych. Wiadomo, że zawsze można spotkać się z nowymi faktami, z tym że akurat jeśli chodzi o dokumenty, to tutaj raczej nie można się już spodziewać jakiś rewolucyjnych odkryć. Przede wszystkim pamiętajmy w jakich warunkach ta niepodległość się rodziła, że to były warunki dużego chaosu. Nie było ludzi, którzy po prostu zajmowaliby się dokumentowaniem tego co się dzieje na ich oczach i stąd te luki w tejże dokumentacji, ale w ogólnych zarysach myślę, że mamy jasność jak to przebiegało.
I tutaj musimy postawić kropkę. Czas naszej rozmowy niestety dobiega końca. Moim i państwa gościem w Radiu Katowice był dziś profesor Uniwersytetu Śląskiego Jarosław Tomasiewicz. Bardzo dziękuję za spotkanie.
Dziękuję panu. Dziękuję Państwu za uwagę.
Zawsze jesteśmy w centrum wydarzeń. Dyskutujemy o problemach ważnych dla kraju i regionu. Zadajemy trudne pytania, zmierzamy do sedna sprawy. Wykładamy kawę na ławę.
