Jeśli spełnią się przewidywania synoptyków, również w tym tygodniu czekają nas gorące dni i dość ciepłe noce, ze zdecydowanie letnią, choć zmienną pogodą, przy niewielkim najczęściej zachmurzeniu i nielicznych opadach.
Na razie dnia ubywa powoli, ale już za miesiąc proces ten będzie wyraźnie szybszy. W Katowicach, w niedzielę 2 lipca od wschodu o godz. 4:36 do zachodu o 21:00, Słońce wędruje ponad horyzontem 16 h 24 min, najwyżej, na 62,8° wznosząc się o godz. 12:48. W sobotę 8 lipca od 4:40 do 20:57 dzień trwa o 7 min krócej, a o godz. 12:49 Słońce góruje 62,2° ponad horyzontem. To na razie dzień dopiero o 13 minut krótszy od tego najdłuższego, dnia letniego przesilenia, a łuk Słońca zakreślany na niebie za dnia tylko o 1° niższy. To oczywiście skutek stopniowego wkraczania Słońca w coraz niżej położone odcinki swej trasy na tle gwiazd, czyli ekliptyki. Niezależnie od tego, w tych dniach Słońce osiąga najmniejszą w całym roku prędkość swego pozornego ruchu wzdłuż ekliptyki, w ciągu tego tygodnia przemieszczając się zaledwie o 14’’ mniej niż w poprzednim.
To z kolei skutek osiągnięcia przez Ziemię, nocą z wtorku na środę, najbardziej oddalonego od Słońca punktu swej eliptycznej orbity – aphelium. Łacińska nazwa tego punktu, wbrew pozorom nie powinna być wymawiana jako „afelium”, co niestety nierzadko ma miejsce, ponieważ jest ona połączeniem dwóch słów „ap” oraz „helium”, czyli w dosłownym tłumaczeniu: od Słońca, co ma odzwierciedlenie w równorzędnej polskiej nazwie tego miejsca orbity – punkt odsłoneczny. Odległość Ziemi od Słońca w tym punkcie jest o prawie 3,5% większa niż podczas styczniowego peryhelium, czyli w punkcie przysłonecznym.
Także w tym tygodniu, poruszając się wokół Ziemi również po eliptycznej orbicie, 1,5 doby wcześniej Księżyc osiąga, jedno z 13 zazwyczaj w roku perygeum, w przeciwieństwie do Słońca z najmniejszej odległości oświetlając naszą planetę. Średnio odległy od Ziemi 384 402 km, w perygeum Księżyc zbliżać się może do nas nawet o 28 tys. km bliżej, zaś podczas apogeum oddalać na ponad 22 tys. km. Tym razem będzie to 360 155 km. Najbliższe w tym roku perygeum miało miejsce 21 stycznia, gdy księżycowa tarcza osiągnęła na naszym niebie kątową średnicę 33,1’, zaś podczas przypadającego 16 sierpnia najdalszego apogeum będzie to tylko 29,8’. W tym roku jednak, zarówno to perygeum, jak i czekające nas za niespełna 1,5 miesiąca apogeum, przypadają podczas nowiu, a więc gdy Księżyc jest w zasadzie niewidoczny. Obecne perygeum przypada 1,5 doby po mającej miejsce w poniedziałek pełni, co powinno zapewnić szczególnie jasne noce w pierwszych dniach tygodnia. Tym razem jednak nie są one aż tak jasne, bo z pełnią zbiega się niemal w czasie maksymalna południowa deklinacja Księżyca, czyli największe jego oddalenie na południe od ekliptyki, wskutek czego górując tuż po północy z niedzieli na poniedziałek wznosi się on zaledwie na 11° ponad południowy horyzont.
To jednak nie koniec wydarzeń, których głównym bohaterem jest nasz naturalny satelita, bowiem w piątek rano spotkaniem z Saturnem oraz w sobotnie popołudnie z Neptunem, rozpoczyna się lipcowa seria koniunkcji Księżyca z planetami, która tym razem potrwa równo 2 tygodnie, do 21 lipca. Niestety, zwłaszcza latem większości tych koniunkcji nie możemy obserwować, bo mają miejsce za dnia lub pod horyzontem – tak też jest w przypadku obydwu koniunkcji w tym tygodniu.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy, w przypadku której z planet dolnych częściej występują tranzyty, czyli ich przejścia na tle słonecznej tarczy. Zagadka okazała się bardzo łatwa i otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi. Porównując choćby okresy obiegu Słońca przez Merkurego i Wenus – 88 i blisko 225 dni, widać, że znacznie częściej mają miejsce koniunkcje Merkurego. Koniunkcje dolne (podobnie jak górne) Merkurego powtarzają się średnio co nieco ponad 3,5 miesiąca, zaś Wenus co prawie 20 miesięcy. Oczywiście tylko nieliczne z nich są na tyle bliskie Słońcu, że skutkują tranzytem. W ciągu jednego stulecia ma miejsce średnio 13 tranzytów Merkurego, do których dochodzi w pierwszej dekadzie maja lub listopada, gdy planeta przebywa w pobliżu swego aphelium lub peryhelium. W tym samym czasie mogą nastąpić zaledwie 2 (rzadziej 3) tranzyty Wenus, około 7 czerwca lub 9 grudnia.
Na 4 zagadki minionego miesiąca otrzymaliśmy łącznie 80 poprawnych odpowiedzi od 23 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to: Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jacek z Andrychowa, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Brennej, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 16 autorów kompletu 4 odpowiedzi, tytułem Gwiaździarza Miesiąca Czerwca uhonorowany został Pan Piotr z Zabrza. Gratulacje! Aktualny oraz zaległe dyplomy Gwiaździarza Miesiąca prześlemy w najbliższym tygodniu.
A oto dzisiejsza zagadka. Proszę podać, w kilometrach lub jednostkach astronomicznych, ile wynosi różnica w odległości Ziemi od Słońca podczas aphelium i peryhelium. Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 6 lipca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
