Przed nami kolejny letni tydzień, według prognoz synoptyków z tyleż słoneczną co, zwłaszcza w drugiej połowie, deszczową pogodą, nie stwarzającą korzystnych warunków obserwacji nocnego nieba. Wprawdzie coraz bliżej półmetek tegorocznego lata, ale trudno cieszyć się niekiedy prawie już jesienną pogodą.
Na razie wciąż mamy wyraźnie dłuższe od nocy dni, a to nie może cieszyć jedynie miłośników astronomii, zainteresowanych głównie tym, co dzieje się na niebie nocą. W Katowicach, w niedzielę 30 lipca Słońce wędruje ponad horyzontem 15 h 26 min, od wschodu o godz. 5:07 do zachodu o 20:33, o godz. 12:50 czasu letniego wznosząc się najwyżej, na 58,3° ponad południowy horyzont. W sobotę 5 sierpnia, od godz. 5:15 do 20:24 dzień trwa 15 h 09 min, więc ubywa 17 minut dnia, a podczas górowania Słońce wznosi się na 56,7°, czyli o 1,6° niżej. Z procesem sukcesywnego skracania dni i wydłużania nocy będziemy mieli do czynienia niemal do końca roku, aż do 22 grudnia, dnia zimowego przesilenia. Wiąże się to wprost z wędrówką Słońca przez coraz niżej położone fragmenty ekliptyki. Ten tydzień nasza Dzienna Gwiazda rozpoczyna w centrum gwiazdozbioru Raka, w pobliżu słynnej otwartej gromady gwiazd M44 Praesepe, znanej również jako Żłób, Ul albo Pszczółki, po niespełna 2 tygodniach wkraczając w granice gwiazdozbioru Lwa.
Najbliższe noce obficie oświetlać będzie Księżyc, którego pełnia przypada we wtorek wieczorem, niespełna pół doby przed drugim w tym roku bardzo bliskim perygeum. Na szczęście wędrować będzie dość nisko. W niedzielę wieczorem, z oświetloną już w 94% tarczą goszcząc w centrum letniego gwiazdozbioru Strzelca, Księżyc wzejdzie 1 h przed zachodem Słońca, najwyżej wznosząc się na 11° ponad horyzont godzinę przed północą. We wtorek, niespełna 0,5 h po pełni, wschodzącego pod koniec zmierzchu cywilnego z oświetloną w całości tarczą o rozmiarach 33.6’, zobaczymy go w centrum gwiazdozbioru Koziorożca, najwyżej, na 17° wznoszącego się podczas górowania 1 h po północy. Do końca tygodnia, świecący jeszcze ponad ¾ swej tarczy, Księżyc dotrze na pogranicze jesiennych konstelacji Wieloryba i Ryb, dopiero o świcie górując 43° nad horyzontem.
Z całą pewnością, do najważniejszych wydarzeń z udziałem Księżyca należą pierwsze dwie koniunkcje sierpniowej serii spotkań z planetami. W czwartek, niestety jeszcze w pełni dnia i głęboko pod horyzontem, 95% księżycowa tarcza minie od południa w odległości 2,8° Saturna i ich zbliżenie będziemy mogli zaobserwować dopiero po wschodzie obu obiektów, kwadrans przed godz. 22:00, gdy dzielić je będzie już dystans 6°. O zdecydowanie lepszej porze, godzinę po północy z czwartku na piątek, nastąpi koniunkcja 85% Księżyca z Neptunem, niestety jednak, nawet za pomocą niezbędnej w tym przypadku lornetki lub amatorskiego teleskopu, niełatwo będzie 2° na północ od krawędzi księżycowej tarczy, dostrzec tonącej w jego blasku tej najciemniejszej z wszystkich planet.
Podczas coraz dłuższych nocy, z każdym tygodniem nieco poszerza się zakres widocznych obszarów nocnego nieba. W środku tego tygodnia krótko po zmierzchu zachodzi, wytyczający zachodni wierzchołek Wiosennego Trójkąta Regulus, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Lwa, a krótko po nim kolejno dwie planety – Wenus i Mars. W tym czasie, 44° ponad południowo-zachodnim horyzontem wznosi się najjaśniejszy w tym gwiezdnym symbolu wiosny, zerowej wielkości Arktur z gwiazdozbioru Wolarza. W południowej stronie nieba, podobnie jak przed tygodniem, górują właśnie letnie konstelacje Herkulesa i Wężownika, a na wschód od nich błyszczą Wega z Lutni, Deneb z Łabędzia i Altair Orła, wytyczające wierzchołki okazałego Trójkąta Letniego. Tuż ponad wschodnim horyzontem w komplecie widoczny jest już Jesienny Kwadrat Pegaza. Pod koniec nocy, na zachodzie, wciąż wysoko ponad horyzont wznosi się Trójkąt Letni, a na wschodzie błyszczą gwiazdy 4 spośród 6 gwiazdozbiorów Zimowego Sześciokąta, z dominującym jasnością wspaniałym Orionem.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Nie tak łatwym okazało się pytanie sprzed tygodnia, o szerokość geograficzną, z której Deneb z Łabędzia podczas górowania dosięga zenitu, jeśli na szerokości 50° wznosi się maksymalnie na 85°. W przeciwieństwie do biegunów niebieskich, usytuowanych ściśle na niebie względem gwiazd, zenit to punkt nieba, niezależnie od miejsca obserwacji zawsze znajdujący się dokładnie nad nami, 90° ponad horyzontem. Wysokość północnego bieguna ponad horyzontem rośnie wraz ze wzrostem szerokości geograficznej, odległość obiektu od zenitu – przeciwnie. Aby zaobserwować Deneba w zenicie, czyli 5° wyżej niż u nas, musimy przenieść się o 5° niżej na południe, a więc na szerokość geograficzną 45°.
Dzisiejsza zagadka nie będzie trudną, jeśli uwzględnimy zjawisko refrakcji astronomicznej, polegające na załamaniu światła w pobliżu horyzontu. Gdyby nie to zjawisko, obserwowany z ziemskiego równika, czyli szerokości geograficznej 0°, północny biegun niebieski pokrywał by się z horyzontem.
Oto dzisiejsza, wbrew pozorom nie geograficzna, zagadka. Proszę odpowiedzieć, z terenu których z wymienionych afrykańskich miast o podanych szerokościach geograficznych, usytuowanych w pobliżu ziemskiego równika, można dostrzec północny biegun niebieski: Eldoret (Kenia) 31’N, Kisumu (Kenia) 6’S czy Mbandaka (Kongo) 3’N.
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 3 sierpnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Wstrząs w kopalni Mysłowice-Wesoła. Dwóch górników nie żyje. Aktualizacja
