Przez 8 tygodni dzielących nas od letniego przesilenia ubyło nam już blisko 2 h dnia, ale przybyło nocy. Jeśli spełnią się prognozy synoptyków, będą to nie tylko dłuższe, ale także w znacznym stopniu bezchmurne noce, sprzyjające obserwacjom nieba.
W Katowicach, w niedzielę 13 sierpnia, od wschodu o godz. 5:27 do zachodu o 20:09, Słońce wędruje ponad horyzontem 14 h 42 min, o godz. 12:49 wznosząc się najwyżej, na 54,4°. W sobotę 19 sierpnia, od 5:36 do 19:58 dzień potrwa o kolejne 20 min krócej, już tylko 14 h 22 min, a o 12:48 Słońce górować będzie 52,5° ponad horyzontem, o prawie 2° niżej. W zasadzie największe już tempo tych zmian, jest skutkiem pozornej wędrówki Słońca po coraz szybciej obniżających się odcinkach ekliptyki.
Z racji przypadającego w środę w połowie dnia nowiu, przez cały ten tydzień nocnego nieba nie będzie zbytnio rozświetlał Księżyc. Nocą z soboty na niedzielę, jako wąski już sierp z oświetloną jeszcze w 10% tarczą, Księżyc pojawia się na naszym niebie 1,5 h po północy, w centrum zodiakalnej konstelacji Bliźniąt. We wtorek rano, błyszczący już tylko wąziutką, niespełna 2-procentową krawędzią, zaledwie 14° na zachód od Słońca, wschodzi 1 h przed cywilnym świtem. Jako znów „rosnącego” po nowiu, naszego naturalnego satelitę mamy szansę zobaczyć już w czwartek, ponownie 2-procentowego, w centrum gwiazdozbioru Lwa, zachodzącego 3 kwadranse po Słońcu. Do kończącej omawiany tydzień soboty, Księżyc dotrze do zachodnich rejonów gwiazdozbioru Panny, z ponownie oświetloną w 10% tarczą zachodząc zaledwie 40 min po zmierzchu.
Niezbyt fortunne będą w tym tygodniu warunki spotkań młodego Księżyca z trzema planetami, w niewielkiej odległości od Słońca. Pierwsza taka koniunkcja będzie miała miejsce niespełna pół doby przed nowiem, gdy krótko po północy z wtorku na środę, Księżyc przewędruje niemal 12° ponad nieco nawet jaśniejszą od niego Wenus, w odległości 6° od Słońca. Kolejne dwie koniunkcje przypadają w końcu tygodnia. Podczas pierwszej z nich, z Merkurym, w piątek wieczorem, niespełna 1 h przed zachodem Słońca i 1,5 h przed zachodem Księżyca, obydwa obiekty dzielić będzie już od Słońca odległość 25°. Z kolei 7 h później, już 35° pod horyzontem nastąpi drugie, znacznie większe zbliżenie Księżyca na 1,3° do Marsa. W niełatwych warunkach, zaledwie kilka stopni ponad zachodnim horyzontem, około godz. 20:30 mamy szansę dostrzec Marsa już niedaleko, bo 3,5° na prawo od 5-procentowego księżycowego sierpa.
W jeszcze jednej, pierwszej w tym tygodniu koniunkcji, ale planety ze Słońcem, w niedzielę krótko po południu znajdzie się Wenus. Około 5 tygodni po w zasadzie zniknięciu jej z wieczornego nieba, ta najjaśniejsza z planet pojawi się ponownie na niebie porannym już w drugiej połowie tego tygodnia, by do końca lutego przyszłego roku, w roli Gwiazdy Porannej ozdabiać niebo nawet do około 4 h przed wschodem Słońca. W pierwszych dniach września, po 6 tygodniach ruchu wstecznego, Wenus powróci do ruchu prostego, przesuwając się po niebie na tle gwiazd z zachodu w kierunku wschodnim. Kreśląc swoją planetarną pętlę na tle konstelacji Wodnika, ruchem wstecznym już od 2 miesięcy porusza się Saturn, który do ruchu prostego powróci w pierwszych dniach listopada, a od początku lipca także najdalsza planeta słonecznej rodziny, Neptun, który swoją pętlę na pograniczu Wodnika i Ryb zakończy w 1. dekadzie grudnia. W ich ślad, za 3 tygodnie pójdzie również Jowisz, zawracając wstecz w południowej części gwiazdozbioru Barana.
W pewnym sensie dominującym wydarzeniem głównie przełomu minionego i obecnego tygodnia jest rój meteorów Perseidy, który w sobotę za dnia osiągnął swe coroczne maksimum. Niemal bezksiężycowe noce obecnego tygodnia sprzyjają wypatrywaniu meteorów nawet teraz, podczas zmniejszającej się z nocy na noc ich aktywności. Przypomnijmy, że źródłem takiego zjawiska są drobne zazwyczaj cząstki materii, pozostawiane na orbicie komet podczas ich przelotów w pobliżu Słońca, na które w swym ruchu orbitalnym corocznie natrafia nasza planeta. Liczba takich większych i mniejszych skupisk, głównie kometarnych okruchów przekracza 80. Do tematu tego powrócimy jeszcze w zagadkowej części Gwiaździarni.
Na początek podsumujmy serię 5 lipcowych zagadek, na które otrzymaliśmy łącznie 88 poprawnych odpowiedzi od 22 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to: Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jacek z Andrychowa, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej. Spośród 11 autorów poprawnych odpowiedzi na wszystkie lipcowe zagadki, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Lipca przypadł tym razem Panu Piotrowi z Gliwic. Gratulacje!
Nietrudną okazała się zagadka sprzed tygodnia. Na pytanie, od jakiego gwiazdozbioru pochodzi nazwa styczniowego roju meteorów Kwadrantydy, otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi: to nieistniejący w obowiązującym obecnie podziale nieba, gwiazdozbiór Kwadrantu Ściennego, usytuowany na pograniczu dzisiejszych konstelacji Wolarza, Smoka i Herkulesa.
A oto dzisiejsza zagadka. Źródłem Perseidów jest okresowa kometa 109P/ Swift-Tuttle. Jak często zasilany jest przez jej odłamki ten rój meteorów? Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 17 sierpnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
