Z końcem tego tygodnia, w sobotę 23 września o godz. 8:50 Słońce osiąga punkt jesiennej równonocy, punkt Wagi, co jest równoznaczne z rozpoczęciem astronomicznej jesieni.
Swą wędrówkę po ekliptyce Słońce rozpoczyna tym razem niemal dokładnie na granicy zodiakalnych gwiazdozbiorów Lwa i Panny, zaś kończy w zachodniej części Panny, gdzie w naszych czasach usytuowany jest zodiakalny punkt Wagi. Przez kolejne 3 miesiące nadal z każdym dniem obniżać się będzie łuk zakreślany na niebie przez Słońce, czego skutkiem będą jeszcze krótsze dni i coraz dłuższe noce. Tak będzie aż do 22 grudnia, dnia zimowego przesilenia. Jeśli sprawdzą się prognozy synoptyków, przynajmniej przez najbliższe 3 tygodnie czeka nas jeszcze niemal letnia pogoda. Mimo jesieni, do 28 października korzystać będziemy nadal z czasu letniego.
W ciągu tego tygodnia, na naszej szerokości geograficznej o kolejne 22 min ulegną skróceniu dni, a wydłużą się noce. W Katowicach, w niedzielę 17 września dzień trwa 12 h 36 min, od godz. 6:20 do 18:56, a o 12:39 Słońce wznosi się najwyżej, na 42,0° ponad południowy horyzont. W sobotę 23 września Słońce wędruje ponad horyzontem od godz. 6:29 do 18:43, więc dzień trwa już tylko 12 h 14 min, a o 12:36 nasza Dzienna Gwiazda góruje 39,7° ponad horyzontem.
Po nowiu w miniony piątek pod koniec nocy, w niedzielę wieczorem wąski sierp Księżyca gości 1,5° od Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny, zachodząc niespełna godzinę po Słońcu. Z każdą kolejną nocą pęczniejący księżycowy sierp, w kolejny piątkowy wieczór zobaczymy już w zachodnim krańcu konstelacji Strzelca, jako połowę tarczy w pierwszej kwadrze, zachodzący 2 h przed północą. Na swej drodze tym razem nasz naturalny satelita nie napotka żadnej planety.
Na uwagę zasługują w tym tygodniu dwa wydarzenia związane z najbliższym Słońcu Merkurym oraz najdalszym Neptunem, obydwa skutkujące najlepszą ich widocznością. We wtorek w środku dnia Neptun znajdzie się w opozycji. Tą nazwą określamy sytuację, kiedy planeta górna, a więc Mars, Jowisz Saturn, Uran lub Neptun, w swym ruchu po okołosłonecznej orbicie znajdzie się dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce. Wówczas jej odległość jest najmniejsza, choć zależy ona również od położenia na swej orbicie, w jakim znajduje się wtedy zarówno ona, jak i Ziemia. Najmniejsza z możliwych odległość Ziemia–planeta jest wtedy, gdy podczas opozycji Ziemia znajduje się w okolicach aphelium, czyli najdalej Słońca, a dana planeta w peryhelium, czyli w punkcie orbity najbliższym Słońcu. W takiej sytuacji, na naszym niebie dana planeta jest najjaśniejsza, osiąga największe rozmiary kątowe i widoczna jest przez całą noc. Tym razem nie są to te skrajnie najlepsze warunki widoczności Neptuna, który wschodzi 5 min po zachodzie Słońca, a zachodzi 4 min po wschodzie Słońca. Jego odległość od Ziemi podczas tej opozycji wynosi 4,324 mln km, średnica kątowa tarczy 2,36”, a jasność 7,8 mag. Za pomocą dobrej lornetki lub niewielkiego nawet teleskopu odnaleźć można Neptuna na granicy gwiazdozbiorów Wodnika i Ryb, 12,4’ na zachód od 5,5 mag, a więc 8 razy jaśniejszej od niego, gwiazdy 20 Piscis.
W przypadku planet dolnych, a więc Merkurego i Wenus, najbardziej sprzyjające warunki widoczności mają związek m.in. z ich kątową odległością od Słońca na naszym niebie. Dokładnie 3 doby po opozycji Neptuna, w piątek w środku dnia Merkury osiąga maksymalną elongację, oddalając się na blisko 18° na zachód od Słońca. Dzięki temu pod koniec tygodnia Merkury wschodzi 1 h 41 min przed Słońcem i przy dość dużej jasności –0,6 mag może być dostrzeżony przez co najmniej 70 min przed świtem, w południowo-wschodniej części gwiazdozbioru Lwa, 11° na wschód od 6-krotnie ciemniejszego Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o to, ile razy po 1682 roku kometa Halleya powracała w okolice Słońca i kiedy powinna pojawić się ponownie. Jako obiekt o okresie obiegu wahającym się w granicach od 74 do 79 lat, od tego czasu kometa Halleya powracała jeszcze 4-krotnie, w latach 1759, 1835, 1910 i 1986, zaś kolejny jej przelot w okolicach Ziemi i Słońca przewidziany jest na 28 lipca 2061 roku.
A oto dzisiejsza zagadka. Co ile lat powtarzają się opozycje Neptuna? Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 21 września na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Wstrząs w kopalni Mysłowice-Wesoła. Dwóch górników nie żyje
