Skutkiem wstępowania Słońca w coraz niżej położone rejony ekliptyki, jest z każdym dniem i tygodniem, na dodatek w największym w roku tempie, ubywanie dni, na korzyść coraz dłuższych nocy.
Przekonamy się o tym jak zwykle, porównując pierwszy i ostatni dzień omawianego tygodnia. W Katowicach, w niedzielę 8 października, od wschodu o godz. 6:52 do zachodu o 18:10 czasu nadal letniego, Słońce wędruje po niebie 11 h 18 min, o godz. 12:32 wznosząc się najwyżej, na 33,9° ponad horyzont. W sobotę 14 października dzień potrwa od godz. 7:02 do 17:57, a więc 10 h 55 min, czyli o kolejne 23 min krócej, ze Słońcem górującym 31,6° ponad horyzontem o godz. 12:30. Przez ponad 2 miesiące dzielące nas od zimowego przesilenia, na naszej szerokości geograficznej ubędzie jeszcze 2 h 45 min dnia i o tyle wydłuży się noc.
W ciągu pełnych 7 dni tego tygodnia pokonując blisko 7° ekliptyki w samym centrum gwiazdozbioru Panny, Słońce obniża swoje położenie o prawie 2,8°, z końcem tygodnia zbliżając się na 3,5° do Spiki, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji. Tam też, w sobotę 4 h przed północą nastąpi bardzo bliska koniunkcja Księżyca ze Słońcem, skutkująca zaćmieniem Słońca. Z terenu Polski byłoby to bardzo niewielkie zakrycie południowych krańców słonecznej tarczy, gdyby nie fakt, że będzie miało miejsce ponad 2 h po zachodzie Słońca, głęboko pod horyzontem, więc nie będzie możliwe do obserwacji. Za to bardzo efektowne zaćmienie obrączkowe obserwować będzie można wzdłuż blisko 190-kilometrowej szerokości pasa, przebiegającego od północno-zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych z Pacyfikiem do północno-wschodniego wybrzeża Brazylii z Atlantykiem. Maksimum zaćmienia obrączkowego, o fazie 0,952 nastąpi o godz. 19:59 naszego czasu w Ameryce Środkowej, na pograniczu Kostaryki i Panamy.
Na naszym niebie możemy liczyć głównie na liczne spotkania Księżyca z planetami. Dwa z nich przypadają w bieżącym tygodniu, niestety obydwie koniunkcje mają miejsce w niedogodnych dla obserwacji warunkach. Przez najbliższe 7 dni Księżyc przewędruje 83,5° swej trasy, od pogranicza gwiazdozbiorów Bliźniąt i Raka do centrum Panny, 1,5° od Spiki. We wtorek pod koniec dnia ma miejsce koniunkcja świecącego 15% swej tarczy Księżyca z Wenus, jednak jeszcze 3 kwadranse przed zachodem Słońca oraz, co gorsze – 3 kwadranse po zachodzie Wenus. Kolejna koniunkcja, z Merkurym, nastąpi w sobotę rano, już za dnia, nieco ponad 10 h przed nowiem Księżyca, w odległości blisko 4° od Słońca. Podobne będą również warunki jedynej w przyszłym tygodniu, 15 października, niespełna dobę po nowiu, koniunkcji Księżyca z Marsem. Jak zwykle tego typu dostępnych dla obserwacji wydarzeń astronomicznych przybywać będzie wraz z wydłużaniem się nocy w ostatnich miesiącach roku.
Przez chwilę popatrzmy na nasze nocne niebo w środku tego tygodnia, krótko po cywilnym zmierzchu. Podobnie jak od wielu już tygodni, w południowej stronie nieba dominuje Trójkąt Letni, z górującą 35 min wcześniej pierwszą jego gwiazdą, Wegą z Lutni. Gdy kwadrans po 19:00 na 49° wzniesie się dolny wierzchołek tego gwiezdnego symbolu minionej pory roku, Altair z Orła, można będzie mówić o górowaniu całego Letniego Trójkąta. Od momentu gdy niespełna 1 h później górować będzie najdalej na wschód wysunięty Deneb z Łabędzia, można będzie uznać, że Trójkąt Letni stopniowo już odchodzi w kierunku zachodnim, jednak na górowanie symbolu obecnie panującej pory roku, Jesiennego Kwadratu Pegaza, będziemy musieli jeszcze poczekać około 4 h.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek podsumujmy cały cykl 4 zagadek miesiąca września. Otrzymaliśmy na nie łącznie 77 poprawnych odpowiedzi od 21 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 15 autorów poprawnych odpowiedzi na wszystkie wrześniowe zagadki, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Września przypadł tym razem Panu Markowi z Woźnik. Gratulacje! Dyplomy Gwiaździarza Miesiąca z kilku ostatnich miesięcy przesłane zostaną jeszcze w październiku.
Przed tygodniem pytaliśmy o gwiazdy tworzące alternatywny w stosunku do Zimowego Sześciokąta, gwiezdny symbol zimy – Trójkąt Zimowy. Nie było zaskoczeniem, że na to nietrudne pytanie otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi. Są to: Syriusz, alfa gwiazdozbioru Wielkiego Psa, Procjon, alfa Małego Psa oraz druga co do jasności gwiazda Oriona, ale oznaczona również symbolem alfa, Betelgeza.
A oto dzisiejsza zagadka. W jakich warunkach dotyczących Słońca i Księżyca dochodzi do obrączkowego zaćmienie Słońca?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 12 października na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
