Jak na drugą połowę października, pogoda wciąż zaskakuje nas w miarę ciepłymi i pogodnymi zarówno dniami, jak i nocami. Kurczącym się wciąż w szybkim tempie jesiennym dniom zawdzięczamy równie szybko wydłużające się noce, odsłaniające coraz szersze obszary otaczającej nas kosmicznej przestrzeni i zachodzące w niej interesujące zjawiska, których nie zabraknie w omawianym tygodniu.
W Katowicach, w niedzielę 22 października, od wschodu kwadrans po godz. 7:00 do zachodu o 17:41, Słońce wędruje ponad horyzontem 10 h 26 min, o godz. 12:28 wznosząc się najwyżej, na 28,7° ponad horyzont. W sobotę 28 października, w ostatnim dniu obowiązywania czasu letniego, od godz. 7:25 do 17:30, dzień potrwa 10 h 05 min, o kolejne 21 min krócej, zaś podczas górowania, również o 12:28, Słońce wzniesie się na 26,6°, a więc znów o 2,1° niżej. Nocą z soboty 28 na niedzielę 29 października, oficjalnie o godz. 3:00, po raz kolejny cofniemy o godzinę zegary, na 5 miesięcy przechodząc z czasu środkowoeuropejskiego letniego CEST na czas środkowoeuropejski CET, potocznie zwany czasem zimowym. Podczas tego tygodnia, pozornie poruszając się względem gwiazd w zbliżonym do średniego tempie, Słońce pokonuje prawie 10-stopniowy odcinek swej trasy, po raz ostatni we wschodnich rejonach gwiazdozbioru Panny, w środku przyszłego tygodnia przenosząc się do Wagi.
Księżyc rozpoczyna ten tydzień pierwszą kwadrą w niedzielę rano, a kończy pełnią w sobotę około 1,5 h przed północą. Swoją wędrówkę na tle gwiazd, rozpoczętą we wschodnim krańcu konstelacji Strzelca, kończy w południowo-zachodniej części Barana, na swej drodze spotykając tym razem dwie planety. Pierwszej koniunkcji, z Saturnem we wtorek nie zobaczymy, bowiem będzie miała miejsce w środku dnia. Natomiast w czwartek rano, pod koniec nocy Księżyc zbliży się na niespełna 2° do Neptuna, ale niestety już po zachodzie obydwu obiektów. Pewną szansę dostrzeżenia ich niewiele dalej od siebie, mamy nieco wcześniej, około godz. 3:00, niemal dokładnie na zachodzie, kilka stopni ponad horyzontem, jednak dostrzeżenie Neptuna, (oczywiście z użyciem przynajmniej dobrej lornetki) w pobliżu świecącej już 90% księżycowej tarczy nie będzie łatwe, tym bardziej, że w tym samym czasie nasz naturalny satelita osiąga jedno z najbliższych w tym roku perygeum, więc świeci wyjątkowo jasno.
Szczególnie korzystne są natomiast w tym tygodniu warunki obserwacji Wenus, która od wielu już tygodni dominuje na niebie pod koniec nocy. We wtorek ta najjaśniejsza z planet osiąga maksymalną elongację, oddalając się na niebie o 46,4° na zachód od Słońca, co gwarantuje szczególnie długą jej widoczność, w roli Gwiazdy Porannej wschodzącej 4 h 18 min przed Słońcem.
Z całą pewnością najważniejszym, bo rzadkim wydarzeniem astronomicznym jest, przypadające z końcem tygodnia, częściowe zaćmienie Księżyca, które pod warunkiem bezchmurnej pogody w całości możemy prześledzić w sobotę wieczorem. Około godz. 21:35 goszczącą w południowo-wschodniej stronie nieba 39° ponad naszym horyzontem tarczę Księżyca w pełni, od południowej strony zacznie przysłaniać cień Ziemi. Podczas swego maksimum, kwadrans po godz. 22:00 zakrycie obejmie zaledwie 12% księżycowej tarczy, ale będzie bardzo dobrze widoczne. Zjawisko zakończy się kilka minut przed godz. 23:00, gdy Księżyc będzie wznosił się na 49° ponad nasz horyzont. Przez cały ten czas, 6° od wschodu Księżycowi towarzyszyć będzie niemal całonocna ozdoba październikowego nieba, bardzo jasny Jowisz, który niespełna tydzień później znajdzie się w opozycji do Słońca, konfiguracji gwarantującej największe zbliżenie planety do Ziemi.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Zadaniem Słuchaczy sprzed tygodnia było podanie, w jakim zakresie, w zależności od odległości od Ziemi, zmieniają się kątowe rozmiary tarczy Słońca i Księżyca. Niestety, różne źródła, z których Państwo korzystali, podają nieznacznie odmienne wartości. Przyjmijmy więc nieco zaokrąglone, najbardziej prawdopodobne skrajne wartości kątowych średnic tarczy obu obiektów. Gdy Ziemia znajduje się w aphelium, najbardziej odległym od Słońca punkcie swej orbity, średnica kątowa słonecznej tarczy wynosi około 31’30”, zaś 32’35”, gdy jest najbliżej, w peryhelium. Z kolei w zależności od odległości Księżyca od Ziemi, najdalej, czyli w apogeum, jego tarcza ma kątową średnicę równą 29’20”, zaś w perygeum, czyli najbliżej 33’30”. Największa faza całkowitego zaćmienia Słońca ma miejsce, gdy Księżyc jest w perygeum, a Ziemia w aphelium, zaś najszersze rozmiary słonecznej otoczki podczas obrączkowego zaćmienia Słońca – przeciwnie: gdy Księżyc jest w apogeum, a Ziemia w peryhelium okołosłonecznej orbity.
A oto dzisiejsza zagadka, nawiązująca do sobotniego częściowego zaćmienia Księżyca. Zaćmienia Słońca, zwłaszcza w fazie całkowitej, widoczne są z mocno ograniczonego obszaru Ziemi. A na jak szerokim obszarze mogą być obserwowane zarówno częściowe, jak i całkowite zaćmienia Księżyca?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 26 października na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
