Powoli rozstajemy się z jesienno-letnią pogodą, z niekiedy wręcz letnimi temperaturami. Na razie jeszcze, w pierwszej połowie omawianego tygodnia temperatury sięgać będą za dnia niemal +20°, ale z każdym kolejnym tygodniem listopada coraz bardziej będą zbliżać się do +10°, by z początkiem grudnia spadać nawet do zera. Miłośnikom astronomii bardziej jednak zależy na bezchmurnym niebie, czego według przewidywań synoptyków w tym tygodniu nie powinno zabraknąć.
Najszybsze od dwóch miesięcy tempo kurczenia się dni i wydłużania nocy, w listopadzie zaczyna już zauważalnie hamować. W Katowicach, w niedzielę 29 października, od wschodu Słońca o godz. 6:26 już czasu zimowego, do zachodu o 16:28, dzień trwa 10 h 02 min, zaś o godz. 11:28 nasza Dzienna Gwiazda góruje 26,3° ponad południowym horyzontem. W sobotę 4 listopada, od godz. 6:37 do 16:18, dzień potrwa 9 h 41 min, o kolejne 21 min krócej, a o godz. 11:27 Słońce wzniesie się na wysokość 24,4°, a więc o 1,9° niżej. Ostatni październikowy odcinek swej tygodniowej trasy wzdłuż ekliptyki, Słońce pokonuje jeszcze we wschodnim krańcu wiosennego gwiazdozbioru Panny, krótko przed północą z 31 października na 1 listopada wkraczając w granice Wagi, gdzie zagości przez kolejne 23 dni.
Po pełni w minioną sobotę krótko przed północą, błyszczący 100% swej tarczy Księżyc, swą pozorną wędrówkę na tle gwiazd rozpoczyna w tym tygodniu w południowo-zachodniej części konstelacji Barana, w poniedziałek rano wkraczając w granice Byka, gdzie zagości niemal do środy, gdy krótko przed północą, z oświetloną w 81% tarczą osiągnie niemal najwyższy punkt swej trasy, położony na styku granic gwiazdozbiorów Byka, Bliźniąt i Woźnicy. Nocą z piątku na sobotę, 2 godziny po północy i 9,5 godziny przed ostatnią kwadrą świecący 53% swej tarczy, Księżyc wkroczy do gwiazdozbioru Raka, w którego centrum zakończy pokonywany w tym tygodniu odcinek swej wędrówki na tle gwiazd.
W jej pierwszych dniach nasz naturalny satelita napotka na swej drodze dwie planety: w niedzielę rano bardzo jasnego Jowisza, a nieco ponad 2 h po północy z niedzieli na poniedziałek, również bliskiego maksimum swej jasności Urana, ale praktycznie niedostrzegalnego gołym okiem w blasku Księżyca. Pierwszą z tych koniunkcji, na bezchmurnym niebie mamy szansę zaobserwować przed świtem, około 3 h przed największym zbliżeniem Księżyca z Jowiszem, gdy obydwa obiekty dzieli na niebie nieznacznie już większa odległość. Podczas drugiej, Księżyc i Uran znajdują się na nocnym niebie około 50° ponad horyzontem, więc warunki jej obserwacji byłyby wyjątkowo dogodne, gdyby nie silny blask niemal pełnej księżycowej tarczy w pobliżu trudnego w tych warunkach do odnalezienia Urana.
Pozostałe wydarzenia wiążą się również z planetami i ich widocznością. W niedzielę po południu ma miejsce bardzo bliska wzajemna koniunkcja dwóch jasnych planet – Merkurego i Marsa, niestety odległych zaledwie 6° na wschód od Słońca, przez co zachodzących 10–12 minut po Słońcu. Od kilku już miesięcy dominujący przez większą część nocy na naszym niebie Jowisz, w piątek 3 listopada rano znajdzie się w opozycji do Słońca. Zbliżając się tym samym na niespełna 4 au do Ziemi, ta największa planeta Układu Słonecznego osiągnie na naszym niebie swą maksymalną możliwą jasność –2,9 m. Ostatnim bohaterem zjawisk tego tygodnia w świecie planet jest Saturn, który po 4,5 miesiąca poruszania się na niebie względem gwiazd ruchem wstecznym, w sobotę 4 listopada powróci do ruchu prostego, czyli z zachodu na wschód, kreśląc ostatni odcinek charakterystycznej planetarnej pętli.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem zadaniem Państwa było określenie na jak szerokim obszarze mogą być obserwowane zarówno częściowe, jak i całkowite zaćmienia Księżyca. Chodziło oczywiście o obszar Ziemi, bez porównania większy od tego, z którego można śledzić zaćmienia Słońca. Najkrótsza i konkretna odpowiedź mogła brzmieć: zaćmienia Księżyca są dostrzegalne z mniej więcej połowy powierzchni Ziemi, tej z której Księżyc widoczny jest ponad horyzontem. Dość oczywiste wydaje się, że skoro mają one miejsce podczas pełni Księżyca, a więc gdy znajduje się on dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, sytuacja taka może mieć również miejsce blisko granicy dnia z nocą, tym bardziej, że jasność księżycowej tarczy, zwłaszcza w pobliżu pełni, pozwala dostrzec go bez trudu również na jeszcze lub już jasnym niebie. Nieznaczne, sobotnie częściowe zaćmienie Księżyca, na terenie całej Polski przebiegało podczas nocy, gdy Księżyc znajdował się wysoko w południowo-wschodniej stronie nieba.
A oto dzisiejsza, chyba bardzo łatwa zagadka. Jakie obiekty dawniej nazywano gwiazdami błądzącymi? Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 2 listopada na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
