Jak na listopad przystało, z tygodnia na tydzień coraz bardziej jesienną mamy pogodę, a także wciąż wyraźnie wydłużające się noce i kurczące dni.
Według przewidywań synoptyków, niebo przeważnie będzie zachmurzone, z licznymi opadami deszczu, a z końcem miesiąca nawet śniegu, a maksymalna temperatura w ten wtorek po raz ostatni w roku osiągnie u nas +10°. Natomiast w nieco wolniejszym tempie ubywać będzie dnia, a przybywać nocy. W Katowicach w niedzielę 12 listopada, od wschodu o godz. 6:50 do zachodu o 16:06, Słońce wędruje ponad naszym horyzontem 9 h 16 min. W sobotę 18 listopada, od godz. 7:00 do 15:58 dzień potrwa 8 h 58 min, a więc o 18 min krócej. Ma to ścisły związek ze zmniejszającą się w tym tygodniu z 22,1° do 20,5°, czyli o 1,6° wysokością górowania Słońca. Pozornie wędrujące przez gwiazdozbiór Wagi, przez cały ten tydzień Słońce zmniejsza swoją deklinację o 1,8°.
Przez większą część tego tygodnia również Księżyc porusza się coraz niżej, rozpoczynając swą trasę 1,5 doby przed nowiem w południowo-wschodnim rejonie gwiazdozbioru Panny, by dalej biegnąc przez Wagę, Skorpiona i Wężownika dotrzeć do Strzelca, gdzie ponownie zaczyna wznosić się coraz wyżej. Z końcem tygodnia, oświetloną w 1/3 księżycową tarczę zobaczymy w południowo-zachodniej części konstelacji Koziorożca. Tym razem na swej trasie Księżyc spotyka się z dwiema planetami. Pierwszą z nich jest Mars, jednak koniunkcja z nim przypada niespełna 3 h przed nowiem i zaledwie 3,5° od Słońca, co praktycznie uniemożliwia jej amatorską obserwację. Dobę później, na tle konstelacji Skorpiona Księżyc minie w odległości 2,5° Merkurego, będzie to jednak około 70 minut przed zmierzchem i na dodatek tuż przed zachodem obu obiektów, więc i tym razem w niezwykle trudnych warunkach do obserwacji.
Kolejne dwa wydarzenia, których bohaterami są planety, to w poniedziałkowy wieczór opozycja Urana oraz w kończącą omawiany tydzień sobotę rano koniunkcja Marsa ze Słońcem. To charakterystyczne dla planet górnych dwie przeciwne pozycje względem Słońca. Podczas opozycji planeta znajduje się na jednej linii ze Słońcem i naszą planetą, ale po przeciwnej niż Słońce stronie Ziemi, co skutkuje jej największym zbliżeniem do Ziemi, największą jasnością i najdłuższym czasem jej widoczności. Natomiast podczas koniunkcji ze Słońcem, planeta znajduje się po tej samej co Słońce stronie Ziemi co zazwyczaj utrudnia lub wręcz uniemożliwia jej obserwację. W przypadku planet dolnych, Merkurego i Wenus, wręcz przeciwnie – choć bardzo rzadko – bywa, że obserwujemy je na tle słonecznej tarczy podczas tzw. tranzytu. Tak więc nie zaobserwujemy koniunkcji Marsa, ale zwłaszcza w poniedziałkowo-wtorkową noc, najlepiej jednak używając lornetki, bez większego trudu powinniśmy odnaleźć Urana 12° na wschód od Jowisza.
W gwiezdnym wystroju nieba niewiele zmieniło się przez miniony tydzień. Jednak przypomnijmy, że w pierwszych minutach po zmierzchu nadal dominuje Trójkąt Letni, z górującym właśnie lewym górnym wierzchołkiem, Denebem – najjaśniejszą gwiazdą konstelacji Łabędzia. Około godz. 20:00 jego miejsce zajmuje już Jesienny Kwadrat, a po godz. 2:00 najwyżej w południowej stronie nieba wznosi się gwiezdny symbol coraz bliższej już pory roku – Zimowy Sześciokąt.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek podsumujmy cykl 5 zagadek miesiąca października. Otrzymaliśmy na nie łącznie 93 poprawne odpowiedzi od 21 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 14 autorów poprawnych odpowiedzi na wszystkie zagadki poprzedniego miesiąca, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Października przypadł rodzinnej drużynie Panów Wiesława z Myszkowa i Pawła z Gliwic. Gratulacje!
Przed tygodniem zadaniem Państwa było podanie, jakie, odkrywane w pierwszej połowie XIX wieku obiekty, początkowo zaliczano również do planet? Pierwszym takim obiektem, odkrytym 1 stycznia 1801 roku, w oparciu o stworzoną wcześniej matematyczną regułę Titiusa-Bodego, była Ceres, po odkryciu 20 lat wcześniej Urana uznana również za planetę. W kolejnych 10 latach odkrywano następne tego typu obiekty, którym nadawano nazwy: Pallas, Juno, Vesta, Astraea, Hebe, Iris, Flora, Metis, Higiea. W 1850 roku, po odkryciu trzech kolejnych (Parthenope, Victoria, Egeria) zdecydowano, że obiekty te należy zaliczyć do nowej grupy ciał niebieskich – planetoid. Dodajmy, że największa z wymienionych planetoid, oznaczona jako (1) Ceres, po 156 latach ponownie zmieniła swą astronomiczną przynależność i została zakwalifikowana do utworzonej 24 sierpnia 2006 roku nowej grupy ciał niebieskich – planet karłowatych. Podsumowując, jako prawidłową odpowiedź wystarczyło podać: planetoidy, ewentualnie asteroidy, co jest mniej poprawną ich nazwą w języku polskim.
A oto dzisiejsza zagadka. Proszę podać przybliżoną liczbę obecnie znanych planetoid, w tym zwłaszcza tych, którym nadano nazwy.
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 16 listopada na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
