Po ponad miesiącu zdecydowanie bardziej zimowej niż jesiennej pogody, astronomiczną zimę powitamy dopiero pod koniec przyszłego tygodnia, wraz z osiągnięciem przez Słońce punktu zimowego przesilenia.
Przypomnijmy, że w tym roku nastąpi to 22 grudnia o godz. 4:27. Jednak już obecnie warunki astronomiczne również niewiele odbiegają od tych z przełomu jesieni i zimy. W Katowicach, w niedzielę 10 grudnia, od wschodu Słońca o godz. 7:30 do zachodu o 15:43 dzień potrwa 8 h 13 min. W sobotę 16 grudnia, od wschodu o godz. 7:35 do zachodu również o 15:43, Słońce wędrować będzie ponad naszym horyzontem 8 h 08 min, a to już tylko o 1 min dłużej od tego najkrótszego, dnia zimowego przesilenia. Ma to ścisły związek z wysokością łuku dziennej wędrówki Słońca po niebie, w tę niedzielę o godz. 11:37 wznoszącego się maksymalnie na 16,8° ponad nasz horyzont, w sobotę 2 min później górującego 16,4° nad horyzontem, zaś 22 grudnia wznoszącego się podczas górowania jeszcze o 0,1° niżej. W tym czasie nasza Dzienna Gwiazda wędruje przez najniżej położone odcinki ekliptyki, w obecnym tygodniu przez południowo-zachodnie rejony gwiazdozbioru Wężownika, tydzień później przez zachodnie rejony Strzelca, gdzie usytuowany jest punkt Koziorożca.
Księżyc rozpoczyna w tym tygodniu swą wędrówkę na tle gwiazd w zachodniej części gwiazdozbioru Wagi, 3 doby przed nowiem, świecący 10% swej tarczy w kształcie wąziutkiego sierpa. Podczas nowiu około północy z wtorku na środę goszczącego w południowym krańcu gwiazdozbioru Wężownika, ponownie dostrzeżemy go dopiero w czwartek, w centrum gwiazdozbioru Strzelca z oświetloną w niespełna 4% tarczą. Z końcem tego tygodnia księżycowa tarcza rozbłyśnie 18% swej powierzchni w centrum konstelacji Koziorożca, zachodząc niespełna 3 h po zmierzchu. Na swej trasie w tym tygodniu Księżyc spotyka się z dwiema planetami. Niestety, obydwie koniunkcje mają miejsce w niewielkiej odległości od Słońca. Pierwsza z nich 1,5 h przed nowiem, we wtorek w środku dnia, to koniunkcja z Marsem, zaś druga, niespełna 1,5 h po nowiu, w czwartek wcześnie rano, koniunkcja z Merkurym, wprawdzie ma miejsce jeszcze nocą, ale głęboko pod horyzontem.
Z innych godnych uwagi wydarzeń tego tygodnia nie sposób pominąć meteorów z najobfitszego roju nieba północnego, którego tegoroczne maksimum przypada w dogodnych warunkach, w okolicy nowiu Księżyca, którego blask nie będzie w najmniejszym stopniu utrudniał obserwacji. Gorsze warunki stwarzać może pogoda, warto więc wykorzystać każdą bezchmurną noc. Niezbyt aktywne już nawet w minionym tygodniu, aż do końca obecnego, największą aktywność Geminidy wykazują we czwartek z początkiem nocy, kiedy na idealnie czystym niebie zazwyczaj dostrzec można nawet do 150 „spadających gwiazd” w ciągu godziny. Liczbę widocznych w ciągu godziny na bezchmurnym niebie meteorów danego roju, gdy radiant znajduje się w pobliżu zenitu, zwykło się określać za pomocą zenitalnej liczby godzinnej (ZHR); dla Geminidów jej wartość to ZHR = 150. Są to niezbyt szybkie, białe, nie pozostawiające na niebie śladów, meteory pochodzące z częściowego rozpadu , odkrytej przed 40 laty planetoidy (3200) Phaeton, co około 1,5 roku zbliżającej się do Słońca zasilając zbiorowisko meteoroidów będących źródłem zjawiska.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Zanim omówimy poprzednią zagadkę przejdźmy do podsumowania listopadowej serii zagadek i wyboru kolejnego Gwiaździarza Miesiąca. Otrzymaliśmy na nie łącznie 76 poprawnych odpowiedzi od 21 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 14 autorów poprawnych odpowiedzi na wszystkie zagadki minionego miesiąca, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Listopada przypadł Panu Adamowi z Bielska-Białej. Gratulacje!
W ubiegłym tygodniu pytaliśmy o to, jaką wartość maksymalnej elongacji osiąga zazwyczaj Wenus? Wystarczająco poprawną odpowiedzią było: około 47°, choć niektóre źródła podają nawet wartość 48°. Jeśli przeanalizujemy trzydziestoletni okres od 2020 do 2050 roku, odnajdziemy tam największą wartość 47,3°, a najmniejszą 45,4°.
A oto dzisiejsze pytanie: jaką nazwę nosi drugi pod względem wartości zenitalnej liczby godzinnej (ZHR), widoczny na naszym niebie w pierwszej połowie roku rój meteorów.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 14 grudnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
