Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 23.10-29.10
22.10.2022
17:40:00

Po 4 tygodniach dość kapryśnej złotej polskiej jesieni, momentami nawet z przebłyskami babiego lata, w tym tygodniu powinniśmy cieszyć się w miarę ciepłą i pogodną jesienią.


W tę niedzielę w środku dnia Słońce wkracza w znak Skorpiona, drugi jesienny znak zodiaku, w naszych czasach przebiegający przez 8° wschodnich rejonów gwiazdozbioru Panny i przez niemal cały, 22-stopniowy odcinek ekliptyki zawarty w gwiazdozbiorze Wagi. Choć jeszcze 2 miesiące dzielą nas od zimowego przesilenia, wciąż w największym w roku tempie ubywa dnia a przybywa nocy. W Katowicach, w niedzielę 23 października, od wschodu o godz. 7:19 do zachodu o 17:37 Słońce wędruje ponad horyzontem 10 h i 18 min, o 12:28 górując 28,3° ponad horyzontem. W sobotę 29 października, od 7:29 do 17:25 dzień trwa już tylko 9 h 56 min, o kolejne 22 min krócej, a podczas górowania Słońce wznosi się o 2,1° niżej. To jednak wartości wciąż znacznie wyższe niż w zimowe przesilenie, kiedy czeka nas zaledwie 8 h i 2 min dnia, a łuk dziennej wędrówki Słońca po naszym niebie wznosić się będzie jedynie na 16,3° ponad horyzont. Obecny tydzień należy do Księżyca, który wprawdzie we wtorek krótko po południu osiąga nów, jednak w niewielkiej kątowej odległości od Słońca. Przypomnijmy, że nów Księżyca to inaczej, powtarzająca się 12–13 razy w roku jego koniunkcja ze Słońcem. Księżyc zazwyczaj mija wtedy na niebie Słońce w odległości kilku stopni, niekiedy jednak tak blisko, że częściowo lub nawet całkowicie jest w stanie na pewien czas przesłonić słoneczną tarczę. Ma to miejsce wówczas, gdy nów wypada blisko jednego z dwóch węzłów księżycowej orbity, punktów, w których na niebie pozorna trasa Księżyca przecina ekliptykę, czyli pozorną trasę Słońca. W środę rano, o godz. 8:31 Księżyc przechodzi przez węzeł wstępujący w odległości 10,5° na wschód od Słońca. Nów Księżyca ma miejsce blisko 20 h wcześniej, dlatego tarcza Księżyca jedynie zahacza o słoneczną, wywołując dość głębokie, ale jedynie częściowe zaćmienie Słońca. Stosunkowo mała w porównaniu ze Słońcem odległość Księżyca od Ziemi powoduje, że stopień przysłonięcia tarczy Słońca, czyli faza zaćmienia, nawet z różnych rejonów Polski znacznie różni się. Podczas gdy sięgające około 0,86 maksimum zaćmienia widoczne będzie w środkowej Azji, u nas największą fazę 0,56 osiągnie ono na północnym wschodzie kraju, zaś najmniejszą, 0,43 na krańcach południowo-zachodnich. W centrum Polski Księżyc dotrze do połowy średnicy słonecznej tarczy, co oznacza fazę 0,50. Z rejonu Katowic i okolic, pierwszy ślad wtaczania się księżycowej tarczy na północno-zachodni brzeg słonecznej, dostrzec można około kwadransa po godz. 11:00, około 12:25 zaćmienie osiągnie maksymalną fazę 0,52, by zakończyć się tuż po 13:30. Na stopień zakrycia tarczy Słońca przez Księżyc, pewien, choć nieznaczny wpływ ma również fakt, że dobę później nasz naturalny satelita osiąga perygeum swej okołoziemskiej orbity, czyli największe za każdym obiegiem zbliżenie do Ziemi. W momencie zaćmienia oglądany przez nas Księżyc ma jednak jedynie 32,0’ kątowej średnicy, zaś Słońce prawie 32,2’, więc nawet gdyby to było centralne zaćmienie, miałoby jedynie charakter zaćmienie obrączkowego. W ostatnich latach znacznie jeszcze głębsze widoczne u nas częściowe zaćmienie Słońca, o fazie blisko 0,87, miało miejsce przed prawie 12 laty, 4 stycznia 2011 roku, kolejne, zaledwie 0,15, dopiero za 2,5 roku 29 marca 2025. Choć nie jest to zjawisko aż tak spektakularne, jak zaćmienie całkowite, jeśli tylko pozwoli na to pogoda, warto choć kilkakrotnie rzucić okiem na wtorkowe zaćmienie. Pamiętajmy jednak koniecznie, że musimy mieć oczy zabezpieczone ciemnym filtrem przed zbyt silnym słonecznym światłem. Mogą to być proste, specjalne ciemne okulary do obserwacji Słońca. Nie jest konieczna lornetka ani amatorski teleskop, chyba że wyposażymy je w profesjonalne filtry. W przeciwnym wypadku może nam grozić nawet poważne uszkodzenie wzroku. Najbezpieczniejszym sposobem obserwacji Słońca jest rzutowanie jego obrazu na ustawiony w pewnej odległości od okularu lornetki lub teleskopu jasnej płaszczyzny, pełniącej rolę ekranu, na którym możemy przypatrywać się zaćmieniu nawet przez cały czas jego trwania. Zatem trzymajmy kciuki – oby było bezchmurne niebo. Wymienionego typu kłopotów nie stwarzają obserwacje nocnego nieba, na którym nawet najjaśniejsze obiekty nie są zagrożeniem dla wzroku. Z innych zjawisk tego tygodnia, niestety niedostępnych zwłaszcza do amatorskich obserwacji, należy wymienić dwie koniunkcje Księżyca z planetami: w poniedziałek wieczorem z Merkurym i we wtorek w środku dnia z Wenus – obydwie w okolicy nowiu, a więc zbyt blisko Słońca. Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o to, od kiedy obowiązuje, ustalony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną, obecny podział nieba na gwiazdozbiory i ile wynosi ich całkowita liczba? W odpowiedziach przewijały się trzy daty: rok 1922, 1928 i 1930, wszystkie związane z nieco złożonym procesem zaprowadzania pod tym względem porządku na niebie. Po kilkuset latach coraz większej samowolki we wprowadzaniu w nie zawsze całkiem wolne obszary nieba nowych gwiazdozbiorów, w latach 20. ubiegłego wieku postanowiono powstrzymać ten narastający bałagan. Pozostawiając w sumie 88 konstelacji, w tym 48 starożytnych i 40 wprowadzonych już w czasach nowożytnych oraz precyzyjnie wytyczając ich granice przebiegające równolegle do południków i równoleżników niebieskich, ostatecznie układ ten zatwierdzono w 1930 roku. Przez blisko 100 lat, wskutek zjawiska precesji osi ziemskiej, nastąpiło jedynie niewielkie odchylenie ich granic od pierwotnych kierunków. Oto dzisiejsza, tylko pozornie trudna zagadka, nawiązująca do tematyki zaćmień. Proszę jednak dobrze pomyśleć przed sformułowaniem właściwej odpowiedzi. Podczas zakrycia tarczy Słońca przez Księżyc mamy do czynienie z zaćmieniem Słońca. A jak nazwiemy zjawisko zakrycia Księżyca przez tarczę słoneczną? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, do czwartku 27 października. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA