Mijają 84 lata od powstania Polskiego Państwa Podziemnego.
Instytut Pamięci Narodowej uczci pamięć tysięcy ludzi, którzy działając w konspiracji, walczyli o wyzwolenie Polski. Trwają poszukiwania szczątków kaprala Jana Dyrki ps. Szczupak, Olszak na cmentarzu parafii świętego Józefa Robotnika w Tarnowskich Górach. Wyjątkowy koncert zaplanowano w Ruinach Teatru Victoria w Gliwicach. Z dyrektorem katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dr Andrzejem Sznajderem rozmawia Łukasz Łaskawiec.
Gościem Radia Katowice jest dziś dyrektor katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dr Andrzej Sznajder.
Dzień dobry.
Panie dyrektorze mijają 84 lata od powstania Polskiego Państwa Podziemnego. Instytut Pamięci Narodowej uczci pamięć tysięcy ludzi, którzy działając w konspiracji, walczyli o wyzwolenie Polski. Wielu z nich złożyło największą ofiarę, czyli swoje życie. To ważny dzień w polskiej historii.
Tak, data jest w pewien sposób symboliczna jako moment powstania Polskiego Państwa Podziemnego, ściślej rzecz biorąc to data utworzenia Służby Zwycięstwu Polski w obliczu nadciągającej okupacji niemieckiej i sowieckiej, to 27. września 1939 roku. Tę datę właśnie Sejm uznał za symboliczną dla istnienia Polskiego Państwa Podziemnego. Przy okazji, jeśli już mówimy o rocznicach, to warto wspomnieć jeszcze o jednej, która wypada tego samego dnia tylko jest o 3 lata późniejsza, bo tegoż właśnie 27. września ale 1942 roku, powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który bardziej znany jest pod swoją późniejszą nazwą Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Tu z kolei swoją wielką rolę odegrała, znana skądinąd, Zofia Kossak. Te dwie daty pokazują jakby złożoność struktur Państwa Podziemnego, które miało nie tylko swoje zbroje ramię w postaci najpierw Służby Zwycięstwu Polski, później Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, ale także prowadziło regularną działalność administracji państwowej, także opiekuńczej, i także właśnie w zakresie pomocy Żydom.
Uroczystości w Dniu Polskiego Państwa Podziemnego upamiętniające weteranów z czasów II wojny światowej zaplanowano między innymi w Katowicach na Cmentarzu Komunalnym przy ulicy Murckowskiej. Katowicki IPN podczas tej uroczystości uhonoruje plakietką „Grób weterana walk o Wolność i Niepodległość Polski” miejsca spoczynku kilkunastu osób.
Tak, myślę że powoli staje się to coraz bardziej znane miejsce w Katowicach, właśnie aleja żołnierzy Armii Krajowej, działaczy Polskiego Państwa Podziemnego z jednej strony, a z drugiej, dosłownie w tej samej alei, zapoczątkowaliśmy kwaterę żołnierzy podziemia zbrojnego antykomunistycznego. Dzisiaj w rocznicę utworzenia Służby Zwycięstwu Polski, czyli w dniu Święta Polskiego Państwa Podziemnego chcemy uhonorować, oznaczyć 19 znajdujących się w tej alei grobów weteranów Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego. Każda z tych osób, jakkolwiek urodzona w różnych miejscach w Polsce, związała się pod koniec swojego życia z Katowicami po tym ważnym dla nich rozdziale jakim była walka w strukturach Armii Krajowej czy działalność w innych strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, związała się na koniec z Katowicami, ze Śląskiem i tam właśnie spoczywają. Te groby chcemy oznaczyć specjalną plakietą z napisem „Grób weterana walk o Wolność i Niepodległość”.
Te uroczystości rozpoczynają się o której godzinie?
Zaczynamy je o godzinie 12:00. Wiemy i potwierdziła nam swoją obecność duża część członków rodzin. Chcemy, żeby to miało wymiar również taki rodzinny, by w tych rodzinach umocnić to przekonanie o ważnej dla państwa polskiego roli tych osób, ich bliskich. Zapraszamy też przedstawicieli władz państwowych, samorządowych. Będziemy oczywiście jako przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej.
Panie dyrektorze zmieniamy temat. Zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej odkrył podczas prac poszukiwawczych szczątki nieznanej osoby na cmentarzu parafii św. Józefa Robotnika w Tarnowskich Górach. Oględziny antropologiczne, identyfikacja genetyczna, mają dać odpowiedź czy są to szczątki żołnierza podziemia niepodległościowego kaprala Jana Dyrki pseudonim „Szczupak”, „Olszak”. Przypomnijmy kim był Jan Dyrka, co o nim wiemy?
To żołnierz Armii Krajowej, o której tu przed chwilą mówiliśmy, ale także po 1944 roku kontynuował swoją działalność w strukturach ruchu oporu Armii Krajowej, czyli organizacji niejako budowanej na dawnych strukturach Armii Krajowej, która jak wiemy w styczniu 1945 roku została rozwiązana. Jan Dyrka poległ w potyczce z oddziałem Urzędu Bezpieczeństwa koło Ożarowic. Tam wraz z nim kilku jego towarzyszy zostało rannych, on poległ. Wiemy ze źródeł, że jego ciało przewieziono do Tarnowskich Gór. Wiemy, że ta potyczka miała miejsce 14. sierpnia 1946 roku. Znaleźliśmy jednocześnie -moi znakomici koledzy z Biura Poszukiwań- zapis w księgach parafialnych parafii św. Józefa Robotnika w Tarnowskich Górach, z którego wynika, że tego dnia pochowano kogoś na tymże cmentarzu. Zlokalizowano to miejsce w którym się odbył pochówek tamtego dnia, wyznaczono, określono to miejsce i w dniach 18-19 września przeprowadzono prace ekshumacyjne.
A jeżeli okaże się, że te szczątki nie należą do kaprala Jana Dyrki?
Zostaną oczywiście godnie pochowane a poszukiwania będziemy prowadzić nadal. Ufam jednak, że to typowanie, poprzedzone bardzo gruntownymi analizami i kwerendami archiwalnymi, potwierdzi że udało nam się odnaleźć i zidentyfikować kolejną postać. A to już, nieskromnie tylko dodam, osoba która otwiera bodaj trzecią dziesiątkę odnalezionych przez katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej.
Panie dyrektorze i na koniec jeszcze jedna kwestia. Wspomnimy o wyjątkowym koncercie w Ruinach Teatru Victoria w Gliwicach, któremu będzie patronowało Radio Katowice, „Tryptyk Śląski Symfonicznie”, już 8. października.
Tak, to jeszcze jeden ze sposobów opowiadania historii Górnego Śląska, historii przede wszystkim powstań śląskich, tym razem w formie symfonicznej, jak sam tytuł wskazuje. To kompozycja autorstwa Wojciecha Ciuraja, znakomitego kompozytora, multiinstrumentalisty a jednocześnie historyka. W takiej formie muzycznej zawarł opowieść o tych niezwykle ważnych wydarzeniach z historii Górnego Śląska. Na ten koncert zapraszamy do Gliwic, do Ruin Teatru Victoria 8. października. Wstęp jest wolny, tym bardziej serdecznie zapraszamy by posłuchać historii Śląska w takiej właśnie formie.
O koncercie będziemy oczywiście jeszcze przypominać na antenie Radia Katowice a moim i państwa gościem w Radiu Katowice był dyrektor katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej dr Andrzej Sznajder. Dziękuję za spotkanie.
Dziękuję bardzo.
Zawsze jesteśmy w centrum wydarzeń. Dyskutujemy o problemach ważnych dla kraju i regionu. Zadajemy trudne pytania, zmierzamy do sedna sprawy. Wykładamy kawę na ławę.
