Po wielu tygodniach zdecydowanie już meteorologicznej zimy, z końcem tego tygodnia, wraz z wkroczeniem Słońca w znak Koziorożca powitamy tę właściwą, astronomiczną zimę.
W tym roku Słońce osiąga punkt zimowego przesilenia 22 grudnia o godz. 4:27. Tradycyjnie nazywany punktem Koziorożca, stanowi on najniżej położony punkt rocznej trasy Słońca na tle gwiazd czyli ekliptyki, co na naszych szerokościach geograficznych przekłada się wprost na najniższy, a zatem również najkrótszy łuk dziennej wędrówki Słońca po niebie, a więc także najkrótszy dzień. Wynikające z tego najdłuższe noce, to oczywiście najwięcej czasu na obserwację wyglądu i zjawisk zachodzących na nocnym niebie, jednak pod warunkiem sprzyjającej pogody. Niestety, na zimowym niebie zdecydowanie częściej dominuje całkowite lub przynajmniej częściowe zachmurzenie, z opadami deszczu lub śniegu, co niweczy szanse astronomicznych obserwacji.
Trwający od pół roku, od czerwcowego letniego przesilenia, proces skracania dni i wydłużania nocy, teraz zastąpi, początkowo powolne, ale z każdym tygodniem coraz szybsze wydłużanie dni i skracanie długości nocy, trwające kolejne pół roku, do 20 czerwca przyszłego roku. W Katowicach, w niedzielę 17 grudnia, od wschodu Słońca o godz. 7:36 do zachodu o godz. 15:44 dzień trwa 8 h 08 min, a o godz. 11:40 nasza Dzienna Gwiazda wznosi się najwyżej, na 16,4° ponad horyzont. W piątek, w pierwszym dniu astronomicznej zimy, od godz. 7:39 do 15:46 dzień trwa u nas 8 h 07 min i jest jeszcze o 1 min krótszy i podobnie trwa w kończącą omawiany tydzień sobotę, ze Słońcem górującym 16,3° ponad horyzontem o godz. 11:42. Wskutek ruchu obiegowego Ziemi, w ciągu tego tygodnia Słońce pozornie pokonuje wzdłuż ekliptyki, mierzący 7,13° odcinek na pograniczu gwiazdozbiorów Wężownika i Strzelca, pod koniec którego, około 0,5° od gwiazdy 4 Sagittarii usytuowany jest obecnie zodiakalny punkt Koziorożca.
Księżyc rozpoczyna ten tydzień w kształcie dość szerokiego, 20% sierpa, w samym centrum konstelacji Koziorożca. Po nowiu w ubiegłą środę, przez kolejne 2 tygodnie rosnący Księżyc, w ten wtorek wieczorem osiąga pierwszą kwadrą, prawą połową swej tarczy rozświetlając niebo do północy. Warto może zwrócić uwagę na znaczenie określeń: rosnący lub malejący w przypadku Księżyca. Nie dotyczą one bowiem rozmiarów naszego naturalnego satelity, a stopnia oświetlenia obserwowanej z Ziemi części księżycowej tarczy, co ma również związek z czasem jego widoczności na nocnym niebie. Z końcem tego tygodnia, błyszczący już 90% swej tarczy na granicy gwiazdozbiorów Barana i Byka, Księżyc gości na niebie od początku nocy, zachodząc około 1,5 h przed zmierzchem.
Przez cały ten tydzień mamy do czynienia z aż 4 spotkaniami Księżyca z planetami, niestety żadnej z tych koniunkcji nie będzie nam dane dostrzec nawet przy sprzyjającej obserwacjom pogodzie. Podczas pierwszej z nich, z Saturnem, 1,5 h po północy z niedzieli na poniedziałek, obydwa obiekty będą głęboko pod horyzontem, natomiast mające miejsce na tle gwiazdozbioru Barana, zarówno piątkowe spotkanie Księżyca z Jowiszem, jak i sobotnie z Uranem, przypadają wczesnym popołudniem, a więc za dnia. W piątek 3,5 h po zmierzchu nastąpi dolna koniunkcja Merkurego ze Słońcem, wskutek czego ta najbliższa Słońcu planeta pojawi się ponownie na nocnym niebie po około 2–3 tygodniach, tym razem krótko przed świtem.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Tym razem zadane przed tygodniem pytanie: jaką nazwę nosi drugi pod względem wartości zenitalnej liczby godzinnej (ZHR), widoczny na naszym niebie w pierwszej połowie roku rój meteorów, zostało zrozumiane na dwa sposoby. Chodziło o drugi w roku pod względem liczebności rój meteorów (po grudniowych Geminidach), z podpowiedzią, że ma on miejsce w pierwszej połowie roku. Tym rojem są styczniowe Kwadrantydy, o liczebności ZHR = 110–120. Ta podpowiedź została jednak również zrozumiana jako informacja, że ma to być drugi w pierwszej połowie roku rój meteorów, a wówczas poprawną odpowiedzią są majowe eta Akwarydy (ZHR = 50–65). Oczywiście uznaliśmy obie odpowiedzi.
Dzisiejsza zagadka – co nie powinno być zaskoczeniem – jak co roku o tej porze dotyczy obiektu. który mógłby w tym roku spełnić rolę tradycyjnej Wigilijnej Gwiazdki, a więc pierwszej dostrzegalnej na niebie o zmierzchu gwiazdy lub planety.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 21 grudnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana, tym razem już w sobotę 23 grudnia.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
