Przed nami niemal wyłącznie pochmurne dni i noce, z licznymi opadami, niewiele więc będzie dogodnych warunków obserwacji nieba.
W ciągu prawie 5 tygodni dzielących nas od zimowego przesilenia, ubywać będzie jeszcze długości dnia, a wydłużeniu ulegać będą noce, ale proces ten będzie coraz powolniejszy. W Katowicach, w niedzielę 19 listopada, od wschodu Słońca 1 min po godz. 7:00 do zachodu o 15:57, dzień trwa 8 h 56 min, a o godz. 11:29 Słońce wznosi się na 20,3° ponad południowy horyzont. W sobotę 25 listopada, od godz. 7:10 do 15:51 dzień potrwa 8 h 41 min, ze Słońcem górującym o godz. 11:31 19° nad horyzontem. A więc w ciągu tego tygodnia ubędzie dnia o kolejne 16 min, a wysokość dziennego łuku Słońca ulegnie obniżeniu o 1,3°.
Najniższy punkt ekliptyki, czyli punkt zimowego przesilenia, tradycyjnie nazywany punktem Koziorożca, w naszych czasach usytuowany jest w zachodnim krańcu zodiakalnej konstelacji Strzelca, 0,4° na północ od 4,7 m gwiazdy 4 Sagittarii. W tym roku astronomiczną zimę powitamy 22 grudnia o godz. 4:27, a więc od końca omawianego tygodnia, do momentu osiągnięcia punktu Koziorożca, Słońce ma jeszcze pozornie do pokonania wzdłuż ekliptyki dystans około 26,5°.
Księżyc rozpoczyna ten tydzień 1,5 doby przed przypadającą w poniedziałek tuż przed południem pierwszą kwadrą. W niedzielę goszczący w centrum gwiazdozbioru Koziorożca, z oświetloną w 40% tarczą wschodzi w środku dnia, by zachodząc prawie 6 h po Słońcu błyszczeć już 43% swej tarczy. W poniedziałek i wtorek wciąż rosnący Księżyc poruszać się będzie w granicach konstelacji Wodnika, nocą z wtorku na środę podczas przedostatniego w tym roku perygeum zbliżając się na 364 878 km do Ziemi. Od środy do piątku, wędrując przez południowe rejony Ryb, w czwartek rano pod horyzontem Księżyc na 7 h zahaczy o północne krańce Wieloryba. Przez większość nocy z piątku na sobotę, dwie doby przed pełnią z oświetloną już niemal w całości tarczą, nasz naturalny satelita pożegna ten tydzień na granicy gwiazdozbiorów Ryb i Barana.
Poza pierwszą kwadrą i perygeum, w omawianym tygodniu czekają nas również trzy inne wydarzenia z udziałem Księżyca, który na swej trasie trzykrotnie natrafi na planety. Pierwsze z nich, spotkanie 52-procentowego Księżyca z dość jasnym Saturnem ma miejsce w poniedziałek około godziny po zmierzchu, gdy 25° ponad południowym horyzontem obiekty dzielić będzie odległość około 3,5°. Tę efektowną koniunkcję dostrzeżemy pod warunkiem, że nieba nie będą zakrywać chmury, co niestety jest mało prawdopodobne. Takich warunków na pewno nie będzie 1,5 doby później, podczas koniunkcji Księżyca z niedostrzegalnym gołym okiem Neptunem, która będzie miała miejsce w środę rano, 38° pod horyzontem. Ale również dość bliskiej koniunkcji Księżyca z bardzo jasnym 3 tygodnie po opozycji Jowiszem nie mamy szans dostrzec 1 h przed sobotnim południem, bo obydwa obiekty będą wówczas 25° pod horyzontem.
Najmniejszą stratę szykuje nam pochmurna pogoda w zakresie gwiezdnego wystroju nieba, ponieważ od dłuższego czasu niewiele zmienia się on z tygodnia na tydzień. I tak, z nieznaczną różnicą w porównaniu z ubiegłym tygodniem, w środku tygodnia krótko po zmierzchu, nadal w południowej stronie nieba dominują gwiazdozbiory letnie, z właśnie górującym Denebem z Łabędzia, ostatnią gwiazdą Trójkąta Letniego. Dopiero 3 h później góruje Jesienny Kwadrat Pegaza, gwiezdny symbol trwającej już od 2 miesięcy jesieni, zaś dwie godziny po północy najwyżej na południową stronę nieba wtaczają się liczne jasne i bardzo jasne gwiazdy Zimowego Sześciokąta z dominującym pośród nich Orionem. Gdy krótko przed świtem zimowe konstelacje zaczynają kryć się pod południowo-zachodni horyzont, ponad południowym wznosi się już najwyżej pierwsza z gwiazd Trójkąta Wiosennego, najjaśniejszy w konstelacji Lwa Regulus, a spod północno-wschodniego wynurza się ponownie Trójkąt Letni.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem prosiliśmy o podanie przybliżonej liczby obecnie znanych planetoid, w tym zwłaszcza tych, którym nadano nazwy. Pośród niemal samych poprawnych odpowiedzi podawali Państwo najczęściej ostatnio publikowane liczby – zarówno około 1,300 mln wszystkich dotąd odkrytych planetoid, blisko 620 tys. określonych na razie tylko numerami oraz ponad 23,5 tys. posiadających również nazwy.
A oto dzisiejsze pytanie, tym razem dotyczące Księżyca, okrążającego Ziemię po eliptycznej orbicie: w jakich granicach może wahać się odległość naszego satelity od Ziemi podczas największych zbliżeń w perygeum oraz największych oddaleń w apogeum?
Odpowiedzi prosimy jak zwykle nadsyłać do czwartku, tym razem do 23 listopada na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
