Według przewidywań synoptyków, przed nami kilka kolejnych tygodni ze zmienną, nieco znów chłodniejszą pogodą. Mimo dość licznych opadów, nie powinno jednak zabraknąć również częściowo słonecznych dni i nocy.
Przez najbliższe dwa miesiące nadal w największym tempie przybywać będzie długości dni, a ubywać nocy. W Katowicach, w niedzielę 3 marca Słońce wędruje ponad horyzontem od godz. 6:21 do 17:32, czyli 11 h 11 min, a w prawdziwe południe, o godz. 11:56 wznosi się na 33,2° ponad południowy horyzont. W sobotę 9 marca, od godz. 6:08 do 17:41 dzień trwać będzie 11 h 33 min, a więc o kolejne 22 min dłużej, a o godz. 11:54 Słońce wzniesie się ponad horyzont na 35,5°, o 2,3° wyżej niż na początku tygodnia. Wędrując coraz wyżej na naszym niebie, w omawianym tygodniu Słońce pokonuje 7,0° ekliptyki na pograniczu gwiazdozbiorów Wodnika i Ryb.
Z każdą kolejną nocą niebo słabiej rozświetlać będzie Księżyc. Po pełni w minioną sobotę, ten tydzień nasz Naturalny Satelita rozpoczyna w konstelacji Skorpiona z tarczą oświetloną w 56%, wschodząc 1,5 h po północy z soboty na niedzielę, zaś kończy 10 h przed nowiem we wschodniej części Wodnika. Pod koniec tygodnia bardzo już wąski księżycowy sierp spotyka się aż z trzema planetami. W piątek rano 1,5 h po wschodzie Słońca, we wschodniej części gwiazdozbioru Koziorożca świecący jeszcze 7% tarczy Księżyc zbliży się na 4,3° do niezbyt jasnego Marsa. Tego samego dnia wieczorem, na granicy Koziorożca z Wodnikiem już dwukrotnie węższy sierp Księżyca, w odległości 3,4° minie Wenus, jednak koniunkcja będzie miała miejsce głęboko pod horyzontem. Dobę później, w sobotę wieczorem, 13,5 h przed nowiem, również pod horyzontem, już we wschodniej części Wodnika, zaledwie 9° od Słońca, Księżyc zbliży się do Saturna. Te 3 spotkania Księżyca z planetami, w zasadzie niedostępne dla amatorskich obserwacji, rozpoczynają marcową serię, której kontynuacją będą tuż po nowiu koniunkcje z Neptunem i Merkurym, a w środku przyszłego tygodnia z Jowiszem i Uranem. Z powodu bliskiego sąsiedztwa Słońca, również wzajemnej bliskiej koniunkcji Merkurego z Neptunem w piątek wieczorem raczej nie będziemy w stanie zaobserwować.
Zdecydowanie atrakcyjniejszy jest gwiezdny wystrój nocnego nieba, na którym dominują zimowe konstelacje. W połowie tygodnia, krótko po zmierzchu góruje gwiazdozbiór Oriona, najbardziej wyrazista konstelacja gwiezdnego symbolu wciąż jeszcze trwającej zimy – Zimowego Sześciokąta. Najwyżej też, sięgając niemal zenitu, wznosi się północny wierzchołek tego sześciokąta, zerowej wielkości Kapella z konstelacji Woźnicy. Około 19:30 najwyżej wznosi się lewy dolny wierzchołek Zimowego Sześciokąta, najjaśniejsza z wszystkich gwiazd nocnego nieba – Syriusz z Wielkiego Psa, stanowiący zarazem południowy wierzchołek wyrazistego Trójkąta Zimowego, którego pozostałe wierzchołki wytyczają Procjon z Małego Psa oraz druga pod względem jasności w Orionie Betelgeza. Godzinę przed północą obydwa te zimowe symbole odnajdziemy na zachodzie, zaś 52° ponad południowym horyzontem góruje właśnie Regulus z Lwa, pierwsza gwiazda Wiosennego Trójkąta. Najjaśniejszym wierzchołkiem tego gwiezdnego symbolu nieodległej już pory roku jest Arktur z gwiazdozbioru Wolarza, zwany również wprost Gwiazdą Wiosenną. Gdy krótko przed świtem Wiosenny Trójkąt błyszczy już na zachodzie, wysoko w południowo-wschodniej części nieba lśni już najwyrazistszy z gwiezdnych trójkątów – Trójkąt Letni.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Zanim omówimy zagadkę sprzed tygodnia i zadamy nowe pytanie, cofnijmy się o 2 miesiące, aby podsumować cykl zagadek ubiegłego roku.
Na 53 zagadki całego roku otrzymaliśmy 1020 poprawnych odpowiedzi od 25 Słuchaczek i Słuchaczy. Honorowe tytuły Gwiaździarza Roku 2023 przyznano 13 z nich, którzy udzielili przynajmniej 50 poprawnych odpowiedzi.
Są to: Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Bytomia, Justyna z Olesna, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Wiesław i Paweł z Gliwic i Myszkowa, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród nich, szczególnym wyróżnieniem tytułem Super Gwiaździarza Roku 2023 uhonorowano Justynę z Olesna i Piotra z Zabrza, dwoje uczestników, którzy poprawnie odpowiedzieli na wszystkie 53 zagadki minionego roku. Gratulacje! W najbliższym czasie do wszystkich wymienionych przesłane zostaną stosowne dyplomy. Za tydzień podsumujemy cykl zagadek minionego miesiąca i wytypujemy Gwiaździarza Miesiąca Lutego.
Pozornie trudne zadanie sprzed tygodnia wymagało obliczenia, ile razy jaśniejsze od najsłabszych dostrzegalnych gołym okiem gwiazd +6 wielkości jest nasze Słońce o jasności –26 magitudo. Ponieważ wyrażona w magnitudo różnica wynosi 32, korzystając z definicji, że różnicy 5 magnitudo odpowiada 100-krotnie większa jasność, to 30 magnitudo różnicy odpowiada 100 do potęgi 6, czyli 1000 000 000 000, a więc bilion razy większa jasność. Natomiast pozostałe 2 magnitudo to około 6,3 razy większa jasność, co daje ostateczny wynik: Słońce jest 6,3 biliona razy jaśniejsze od najsłabszych dostrzegalnych gołym okiem gwiazd.
Innym sposobem jest podniesienie do potęgi 32 czynnika Pogsona, czyli pierwiastka 5 stopnia ze 100, przy czym wynik mocno zależy od dokładności tego pierwiastka. Przyjmując dokładniejszą wartość: 2,512 otrzymamy wynik 6,32 biliona razy, zaś mniej dokładna wartość 2,5 daje znacznie niższy wynik: 5,42 biliona razy, którą jednak również zaliczaliśmy.
A oto dzisiejsza, zdecydowanie chyba łatwiejsza zagadka, tym razem dotycząca Księżyca. Ile wynosi średni okres obrotu Księżyca oraz jego obiegu wokół Ziemi?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 7 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
