Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 6–13 lipca 2019
05.07.2019
19:45:00

Gwiaździarnia Pana Jana 6–13.07.2019.


W pełni już lipcowym tygodniu, witam Słuchaczy Gwiaździarni Pana Jana na cotygodniowym spotkaniu z astronomią. Od niedzieli do soboty nasza dzienna gwiazda ma jak zwykle do przebycia około 7° swej trasy wzdłuż ekliptyki. Przypomnijmy (co było przedmiotem naszej zagadki sprzed 2 tygodni), że średnio w ciągu doby Słońce pokonuje 0,986°. To średnia wartość, ale w zależności od położenia Ziemi na orbicie, ten pozorny ruch Słońca odbywa się to szybciej, to wolniej. Nocą z czwartku na piątek, 5/6 lipca, Ziemia osiąga aphelium, czyli najdalej od Słońca położony punkt okołosłonecznej orbity, a właśnie w pobliżu aphelium ruch Ziemi jest najwolniejszy, co przekłada się wprost na również najwolniejszy obserwowany pozorny ruch Słońca, które w tych dniach porusza się z prędkością tylko 0,954° na dobę, o ponad 3% wolniej niż średnia i aż o 6,5% wolniej niż w pierwszych dniach stycznia, gdy Ziemia przechodzi przez peryhelium, najbliżej Słońca. Przy okazji, mała uwaga co do wymowy słowa aphelium, bo mimo, że jest to nazwa łacińska, w tym przypadku zbitki głosek „p” i „h” nie należy czytać jako „f”, ponieważ jest to połączenie dwóch słów, określających punkt od-słoneczny, po łacinie ap-helium. 

Z wyjątkiem pierwszych 10 h astronomicznego lata Słońce porusza się na tle gwiazdozbioru Bliźniąt, w tym tygodniu rozpoczynając w centrum konstelacji, a kończąc w jej wschodniej części, 7° i 10° na południe od najjaśniejszych gwiazd: Polluksa i Kastora. W ślad za Słońcem, tą samą trasą biegnie Wenus, sukcesywnie zmniejszając kątową odległość, w tym tygodniu z 10,5° do 8,5°, co skutkuje zmniejszaniem odstępu pomiędzy wschodem Wenus i Słońca, z 49 do 44 minut. Na razie więc owa Gwiazda Poranna wschodzi z początkiem świtu cywilnego, ale bardzo jasną, mimo niemal minimalnego obecnie blasku, wciąż mamy szansę zobaczyć ją tuż ponad północno-wschodnim horyzontem nawet niespełna 0,5 h przed wschodem Słońca. Natomiast raczej nie ma szans na dostrzeżenie zachodzących niemal równocześnie wraz z cywilnym zmierzchem, 200-krotnie ciemniejszych: Marsa, a zwłaszcza Merkurego. W ciągu nocy wciąż dobrze się mają, z każdym tygodniem wschodzące o prawie 0,5 h wcześniej dwa olbrzymy – Jowisz i Saturn. Po opozycji przed miesiącem, Jowisz wschodzi już nawet ponad 1,5 h przed, zaś Saturn niemal równo z zachodem Słońca, a to w związku z przypadającą we wtorek wieczorem jego opozycją. Saturna w tych dniach możemy obserwować przez całą noc, górującego około 1 h po północy, Praktycznie również Jowisz gości na niebie niemal do świtu, najwyżej wznosząc się około 1,5 h przed północą. Na razie Saturna od Jowisza oddziela na niebie około 30°, jednak odległość ta systematycznie zmniejsza się, by z końcem przyszłego roku całkowicie zaniknąć podczas wzajemnej koniunkcji obu planet. 

Przez cały tydzień towarzyszyć nam będzie na nocnym niebie Księżyc, rosnący od nowiu we wtorek 2 lipca wieczorem, by w kolejny wtorek w samym środku dnia osiągnąć pierwszą kwadrę, a wieczorem oświetlony już w 54% dominować na niebie w pierwszej połowie nocy. Pod koniec omawianego okresu, w sobotę 13 lipca wieczorem, 3 doby przed pełnią świecący już ponad 90% swej tarczy, na naszym niebie Księżyc przejdzie niecałe 1,5° powyżej Jowisza, którego dzięki dużej jasności bez trudu dostrzeżemy, skąpanego w silnym księżycowym blasku. 

Wróćmy jeszcze na chwilę do dnia, po letnim przesileniu, stopniowo ulegającego skracaniu. W Katowicach, w ciągu tego tygodnia ubywa 10 min dnia, od 16 h i 13 min w niedzielę 6 lipca do 16 h i 3 min w sobotę 13. W prawdziwe południe, 11–10 min przed 13.00, Słońce zmniejsza w tym czasie o 0,7° wysokość górowania, z 62,3 do 61,6 stopni. To jednak nie powód do zmartwień, bo są to wciąż praktycznie niezauważalne różnice. 

Nieco więcej czasu poświęcimy dziś zagadkowej części naszego spotkania z astronomią. Zanim podsumujemy cykl czerwcowych zagadek oraz zadamy pierwszą lipcową zagadkę, powróćmy do pytania z minionego tygodnia. Zadaniem Państwa było wymienienie, w kolejności wzrastającego stopnia zakrycia słonecznej tarczy przez Księżyc, trzech podstawowych typów zaćmień Słońca. Dość oczywista odpowiedź to, kolejno: zaćmienia częściowe, obrączkowe i całkowite. W przypadku zaćmień częściowych w żadnym miejscu na Ziemi nie jest obserwowane zakrycie przez Księżyc całej słonecznej tarczy. Zakrycie obrączkowe ma miejsce, gdy kątowe rozmiary tarczy słonecznej są większe niż księżycowej, przez co nawet przy centralnym zakryciu, wokół tarczy Księżyca pozostaje wąska otoczka skrajnych rejonów tarczy Słońca. Kiedy jednak to kątowe rozmiary Księżyca są większe lub przynajmniej równe rozmiarom Słońca i z pewnego obszaru Ziemi, tzw. pasa zaćmienia całkowitego, obserwowane jest przejście Księżyca centralnie przed Słońcem, wtedy mamy do czynienia właśnie z zaćmieniem całkowitym. Pośród wszystkich typów zaćmień Słońca, najwięcej, ponad 35% stanowią zaćmienia częściowe, których nie należy mylić z częściową fazą zaćmień całkowitych lub obrączkowych, czy też z widocznymi tylko jako częściowe z obszarów położonych poza pasem zaćmienia całkowitego. Zaćmień obrączkowych jest niewiele mniej, ponad 33%, zaś najmniej blisko 27%, stanowią zaćmienia całkowite. Czwartym, najrzadszym typem zaćmień Słońca, stanowiącym niespełna 5% wszystkich zaćmień, są zaćmienia hybrydowe, czyli obrączkowo-całkowite, gdy na początkowych lub końcowych odcinkach pasa zaćmienia całkowitego widoczna tarcza Księżyca jest za mała by zakryć całe Słońce. 

W minionym miesiącu zadaliśmy Państwu aż 5 zagadek, na które łącznie, początkowo jeszcze również telefonicznie, otrzymaliśmy 131 poprawnych odpowiedzi od 35 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to: 

Adam z Bielska-Białej

Adam z Tuchomia

Anna z Siemianowic Śląskich

Bogdan z Orzesza

Dorota z Żarek–Letniska

Franciszek z Kaczyc

Grzegorz z Wadowic

Grzegorz z Zabrza

Halina z Rudy Śląskiej

Halina z Bielska-Białej

Halina i Tadeusz z Rudy Śl. Bykowiny

Henryk z Bytomia

Henryk z Lędzin

Henryk z Pielgrzymowic

Jacek z Andrychowa

Jacek z Sosnowca

Jakub z Mysłowic

Justyna z Olesna

Krystyna z Bielska-Białej

Krystyna z Jaworzna

Łukasz z Przeźmierowa

Marek z Woźnik

Mariusz z Reńskiej Wsi

Michał i Wojciech z Żywca

Paweł z Kościana

Piotr z Gliwic

Piotr z Krzanowic

Piotr z Zabrza

Przemysław z Krakowa

Ryszard z Mierzęcic

Stanisław z Mysłowic / Buenos Aires

Stefan z Rudy Śląskiej

Wiesław z Zawiercia

Wiesław z Myszkowa i Paweł z Gliwic / La Serena (Chile)

Zygmunt z Brennej

Każdego miesiąca, spośród tych, którzy zaliczą przynajmniej 3 poprawne odpowiedzi, jedną osobę wyróżniamy honorowym tytułem Gwiaździarza Miesiąca. Tym razem, Gwiaździarzem Miesiąca Czerwca zostaje nasz wieloletni słuchacz i niezawodny zagadkowicz, Pan Przemysław z Krakowa. Gratulujemy.

A oto dzisiejsze pytanie. W jakich granicach zmieniają się rozmiary kątowe Słońca na naszym niebie i w których położeniach Ziemi na orbicie są one najmniejsze lub największe? Odpowiedzi prosimy przesyłać wyłącznie pocztą elektroniczną: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, nie później niż do środy 10 lipca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA