Gwiaździarnia Pana Jana 26.04–2.05.2020
Wiosna w pełni, z prognozowanymi na ten tydzień w większości prawie już letnim temperaturami i kilkoma dniami pod znakiem, jakże potrzebnego przyrodzie, deszczu.
Obecny tydzień nie obfituje w szczególnie liczne zjawiska astronomiczne, nie powinno jednak zabraknąć pogodnych nocy, a więc również szans na spoglądanie w rozgwieżdżone niebo. A szanse te na razie kurczą się, bo jeszcze przez ponad 1,5 miesiąca zwiększać się będzie długość wiosennych dni, więc noce będą coraz krótsze. W Katowicach niedzielny dzień, od wschodu Słońca o godz. 5.28 do zachodu o 19.56 trwa14 h 28 min, a w przypadające o godz. 12.42 prawdziwe południe Słońce wznosi się na 53,5°. W sobotę, od 5.17 do 20.05, Słońce wędrować będzie ponad horyzontem 14 h 48 min, o kolejne 20 min dłużej, o 12.41 wznosząc się na 55,3°, czyli znów o blisko 2° wyżej niż przed tygodniem. Do letniego przesilenia przybędzie jeszcze ponad 1,5 h dnia, a dzienny łuk Słońca wzniesie się jeszcze o 8° wyżej. Wtedy dostatecznie ciemna noc, aby móc obserwować gwiazdy, od końca cywilnego zmierzchu do początku świtu trwać będzie u nas zaledwie około 6 h, czyli o 2 h krócej niż teraz.
Obecny tydzień upływa pod znakiem rosnącego, a zarazem coraz dłużej goszczącego na niebie Księżyca. W niedzielę wieczorem w rogach Byka, oświetlony w 12%, wąski jeszcze sierp Księżyca pięknie prezentuje się 6,5° poniżej Wenus, znikając z nieba niespełna 0,5 h przed północą. Przez kolejne 4 doby, z nocy na noc stopniowo pęczniejący, pokonuje w sumie ponad 50° swej trasy, w tym 2 doby w Bliźniętach, by w czwartek wieczorem błyszcząc prawą połową swej tarczy w pierwszej kwadrze, zaprezentować się 2,5° na wschód od otwartej gromady gwiazd Praesepe, w pobliżu centrum konstelacji Raka, zachodząc dopiero 3 h po północy. W sobotni wieczór, oświetlony już w 72% Księżyc zobaczymy w samym centrum gwiazdozbioru Lwa, a pożegnamy się z nim dopiero 4 h po północy.
Niemal w środku niedzielnego dnia zrównując się na niebie z naszą Dzienną Gwiazdą, formalnie całkowicie znika z nocnego nieba Uran, z racji swojej niskiej jasności faktycznie niewidoczny już od co najmniej 10 dni. Tym samym sposobem, już na przełomie lutego i marca znikła z wieczornego nieba najdalsza planeta naszego Układu Słonecznego, 7,5-krotnie ciemniejszy jeszcze od Urana Neptun, a około północy 4/5 maja najbliższy Merkury, w tę niedzielę wschodzący już tylko 10 min przed Słońcem. Wenus, w kwietniu jeszcze niezauważalnie skracająca czas swej widoczności w roli Gwiazdy Wieczornej, z początkiem maja zacznie przyspiesza ten proces, całkowicie znikając z wieczornego nieba na przełomie maja i czerwca, niemal bezzwłocznie jednak pojawiając się na porannym niebie jako Jutrzenka, czyli Gwiazda Poranna. Przez ten tydzień czas widoczności Wenus maleje jeszcze zaledwie o 20 min, z 4 h 10 min do 3 h 50 min. Na razie powoli wydłuża się natomiast czas porannej widoczności Marsa, nocą z soboty na niedzielę 25/26 kwietnia wschodzącego 2 h 16 min, tydzień później 2 h 20 min przed wschodem Słońca. Znacznie szybciej wydłuża się czas widoczności dwóch największych planet- olbrzymów, Jowisza i Saturna, z każdym tygodniem wschodzących około 25 min wcześniej. Jeszcze nie tak dawno goszczące wraz z Marsem w granicach gwiazdozbioru Wodnika, teraz już na pograniczu Wodnika i Koziorożca, 24° i 19°od Czerwonej Planety, powoli zmniejszają wzajemny dystans przed czekającą nas w grudniu efektowną, bardzo bliską ich koniunkcją. W środku tego tygodnia Jowisz i Saturn pojawiają się na niebie około godz. 2.00, ponad 3 h przed wschodem Słońca.
Po rozpadzie wcześniej spodziewanej pod koniec maja bardzo jasnej komety C/2019 Y4 (Atlas), również na 31 maja przewidywane jest największe zbliżenie do Słońca, odkrytej pod koniec marca, komety C/2020 F8 (SWAN), na razie zaledwie 8 wielkości gwiazdowej, podczas peryhelium mogącej osiągnąć jasność około 2 mag, co umożliwi jej obserwację nawet gołym okiem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku rozległych, a nie punktowych jak gwiazdy obiektów, obserwowaną wielkość gwiazdową określa się jako sumaryczną jasność na całym ich obszarze, więc kometę o jasności na razie 8 mag dostrzeżemy dopiero przez większy teleskop lub na dłużej naświetlanej fotografii. Na razie wędrująca nisko pomiędzy jesiennymi konstelacjami Ryby Południowej i Wieloryba, w okresie najlepszej widoczności kometa C/2020 F8 wznosić się będzie wysoko na tle Perseusza i Woźnicy.
Nasza astronomiczna zagadka sprzed tygodnia, tym razem sporej grupie Słuchaczy sprawiła pewne kłopoty. Należało określić, w której stronie nieba powinniśmy oczekiwać przelotów meteorów z roju Lirydów. Choć w pytaniu nie było sprecyzowane, że chodzi o dzień ich maksimum, to jednak sytuacja kilka dni wcześniej czy później, kiedy w sumie zaledwie przez 10 dni są one aktywne, niewiele różniła się od, określonego w poprzedzającym pytanie zdaniu, czasu ich największego nasilenia pod koniec nocy z wtorku na środę. Wybiegające pozornie z radiantu usytuowanego w letniej konstelacji Lutni, przy granicy z Herkulesem, na niewielkim obszarze nieba mogły być widoczne nawet z początkiem nocy na północnym zachodzie, jednak w całej okazałości dopiero gdy po północy radiant znalazł się wysoko na niebie, w południowo-wschodniej czy nawet południowej pod koniec nocy stronie nieba, gdy dzieliło go zaledwie 15° od zenitu i około 5 h od momentu maksimum. Zatem jako najlepsze uznawane były odpowiedzi: na południowym wschodzie, na południu lub w pobliżu zenitu, ale nie w północnej, czy północno-wschodniej stronie nieba.
Pora na dzisiejszą zagadkę. We wtorek przypada 120 rocznica urodzin holenderskiego astronoma Jana Hendrika Oorta, którego nazwiskiem określany jest jeden z odległych rejonów Układu Słonecznego. A oto pytanie: w jakiej odległości od Słońca rozciąga się Obłok Oorta?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 30 kwietnia. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne wydanie Gwiaździarni za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
