Gwiaździarnia Pana Jana 5–11.07.2020
Za nami już połowa 2020 roku i ponad 2 tygodnie astronomicznego lata, wciąż może zbyt burzliwego, ale wreszcie z letnią już pogodą.
Dzisiejszą audycją wkraczamy w 4. dziesięciolecie naszych radiowych spotkań z astronomią. W poniedziałek mija bowiem 30 lat od naszego pierwszego spotkania w cotygodniowym cyklu poświęconym wydarzeniom astronomicznym, początkowo w ramach bloku ”W sobotę wieczorem”. Wiem, że pośród obecnych Słuchaczy Gwiaździarni są również wierni jej niemal od początku, a wśród nich też tacy, którzy „zarażeni” astronomią, dziś poświęcają się jej amatorsko, a nawet zawodowo. Może nie przypadkowo, tę właśnie rocznicę postanowiła uświetnić, pierwsza po dwóch wcześniej nieudanych, jasna lipcowa kometa C/2020 F3 (Neowise), której poświęcimy znaczną część dzisiejszej Gwiaździarni.
Najpierw jednak przyjrzyjmy się nieco bliżej gwiezdnej scenerii, w jakiej będziemy mieli szansę obserwacji komety. Od letniego przesilenia ubyło już nieco dnia i przybyło nocy. W Katowicach, noc z niedzieli na poniedziałek, liczona od końca zmierzchu cywilnego do początku cywilnego świtu, trwa 6 h 20 min, a kończąca omawiany tydzień noc z soboty na niedzielę 6,5 h, będzie więc tylko o 10 min dłuższa. W tym samym czasie, zapewniająca znacznie lepsze warunki obserwacyjne, wyraźnie ciemniejsza noc żeglarska, ze Słońcem co najmniej 12° pod horyzontem, wydłuży się z 4 h 10 min do 4,5 h. Aż do przyszłej niedzieli, na szerokości geograficznej Katowic nie będzie jeszcze prawdziwie ciemnych nocy astronomicznych, na północnych krańcach Polski ten stan potrwa nawet do pierwszych dni sierpnia.
Na dodatek, przez cały ten tydzień niebo rozświetla Księżyc. Po pełni w niedzielę rano, w centrum letniej konstelacji Strzelca, krótko po północy z niedzieli na poniedziałek, wciąż świecący niemal pełną tarczą Księżyc mija w odległości niespełna 2° Jowisza, by w poniedziałek w środku dnia, na granicy Strzelca z Koziorożcem, zbliżyć się na 2,5° do Saturna. Minąwszy po drodze Neptuna, w samym końcu tego tygodnia, nocą z soboty na niedzielę Księżyc dotrze do północno-zachodnich krańców jesiennego gwiazdozbioru Wieloryba, gdzie dobę przed ostatnią kwadrą świecący już tylko 60% swej tarczy, spotka się z trzecią w tym tygodniu jasną planetą Marsem.
W opisanych warunkach dostrzeżenie bardzo jasnego Jowisza, niemal w maksimum swego blasku krótko przed opozycją, 7-krotnie ciemniejszego Marsa, czy jeszcze 2 razy ciemniejszego Saturna, nawet w bliskości pełnej księżycowej tarczy, nie nastręcza problemów. W przypadku kilkakrotnie ciemniejszej sumarycznej jasności niepunktowego obiektu, jaki jest kometa, dostrzeżenie jej gołym okiem jest już nieco trudniejsze, na szczęście jej trasa na niebie w najbliższych tygodniach przebiega z dala od Księżyca.
Odkryta pod koniec marca tego roku kometa C/2020 F3 (Neowise), niezbyt wielki obiekt o średnicy szacowanej na 3–5 km, w miniony piątek wieczorem przeszła przez peryhelium swej orbity mijając Słońce w odległości 0,29 au, czyli blisko 44 mln km. Dla obserwatorów zjawiska istotniejsza jest kątowa odległość komety od Słońca na naszym niebie. Niespełna 7° dzieliło ją od Słońca 25 czerwca, kiedy wręcz tonęła w słonecznym blasku. Dzięki dość szybkiemu wznoszeniu się na tle gwiazd ku północy, podczas peryhelium odległość ta wynosiła już 13° i można było już dostrzec ją, wschodzącą około 0,5 h przed świtem cywilnym, jako obiekt o jasności szacowanej na +1, a może nawet +0,5 magnitudo. Maksimum jasności o nieznacznie już większej wartości, przypada w tę niedzielę. Goszcząca w południowo-wschodniej części zimowej konstelacji Woźnicy, pod koniec nocy z soboty na niedzielę, wschodząca 1,5 h przed Słońcem, kometa może być dostrzeżona nisko ponad północno-wschodnim horyzontem.
Mimo stopniowego spadku jasności, do końca tygodnia warunki jej widoczności będą wyraźnie poprawiać się. Poruszając się nadal w konstelacji Woźnicy, do piątku wzniesie się na tyle wysoko, że stanie się obiektem okołobiegunowym. Od tego czasu dość łatwo będzie odnaleźć ją na niebie przez całą noc, najlepiej jednak planując obserwacje na 0,5–1 h po północy, kiedy to, przy wciąż braku prawdziwie ciemnych nocy astronomicznych, niebo jest najciemniejsze. Mimo ponad 2-krotnego do tego czasu spadku jasności komety, do około +1,5 mag, kometa powinna być wciąż obiektem całkiem dobrze widocznym gołym okiem, choć z całą pewnością lepiej prezentować się będzie oglądana przez, niekoniecznie silną, lornetkę. Całkiem znośne warunki obserwacji komety będziemy mieli również przez cały następny tydzień, gdy wędrując przez gwiazdozbiór Rysia sięgać będzie okolic zenitu. Wracając z bliskiego spotkania ze Słońcem, dopiero 23 lipca kometa C/2020 F3 przeleci najbliżej nas, w odległości 0,7 au od Ziemi, jako wciąż w miarę jasny obiekt około +3,5 mag.
Pora na zagadkową część naszej Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o liczbę księżyców planet, znanych w czasach Keplera. Autor słynnych 3 praw ruchu planet, Johannes Kepler żył w latach 1571–1630. Za jego życia Galileusz odkrył 4 największe księżyce Jowisza, pierwsze satelity innej niż Ziemia planety, co wraz ze znanym od zawsze naszym Księżycem daje oczywistą odpowiedź: pięć.
Zanim zadamy kolejną zagadkę, podsumujmy cykl 5 czerwcowych zagadek. Wpłynęły na nie łącznie 133 odpowiedzi od 27 Słuchaczek i Słuchaczy. Oto oni:
Adam z Tuchomii, Adam z Bielska-Białej, Anna z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Dorota z Żarek-Letniska, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Krystyna z Jaworzna, Marek z Woźnik, Mariusz z Reńskiej Wsi, Paweł z Kościana, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Ryszard z Mierzęcic, Stanisław z Mysłowic, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Zygmunt z Brennej.
Jak co miesiąc, spośród autorów przynajmniej 3 poprawnych odpowiedzi, typujemy Gwiaździarza Miesiąca, który to honorowy tytuł tym razem przypadł Pani Annie, wiernej słuchaczce z Bielska-Białej. Gratulujemy!
A oto dzisiejsza zagadka. Kiedy ostatnio gościła na naszym niebie kometa równie jasna jak tegoroczna C/2020 F3 (Neowise)?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 9 lipca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne wydanie Gwiaździarni za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
