Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 13.03. - 19.03.2022
12.03.2022
17:38:00

Pod względem pogody ten tydzień nie będzie wiele różnił się od poprzedniego: choć będzie nieco cieplej i trochę więcej pogodnego nieba, wciąż to jeszcze niezbyt wiosenna aura.


 

Wprawdzie wiosenna równonoc przypada dopiero w przyszłą niedzielę, 20 marca, to faktyczne zrównanie długości dnia z długością nocy ma miejsce już pod koniec tego tygodnia. W Katowicach, w niedzielę 13 marca, od wschodu Słońca 2 min po godz. 6.00 do zachodu kwadrans przed 18.00, dzień trwa 11 h 43 min, a noc z niedzieli na poniedziałek 12 h 15 min. Noc z czwartku na piątek (17 na 18 marca), od 17.52 do 5.52 trwa dokładnie 12 h, a piątkowy dzień (18 marca), od 5.52 do 17.53 już o minutę dłużej. W sobotę dzień będzie już o 10 min dłuższy od nocy z piątku na sobotę, a pierwszy dzień astronomicznej wiosny o 17 min dłuższy od ostatniej zimowej jeszcze nocy z soboty na niedzielę. W tym tygodniu o kolejne 2,4° zwiększa się również wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe, które w sobotę będzie miało miejsce 7 min przed godz. 12.00, o kolejną minutę wcześniej niż w rozpoczynającą omawiany tydzień niedzielę. Przez pierwszy tydzień astronomicznej wiosny nadal będzie obowiązywał czas zimowy, zegarki przestawimy na czas letni dopiero nocą 26/27 marca.

Wszystko wskazuje na to, że nie doświadczymy w tym tygodniu żadnych ciekawszych zdarzeń na nocnym niebie. Między innymi dlatego, że obserwacje nieba znacznie utrudniać będzie Księżyc, który w piątek w zachodniej części zodiakalnego gwiazdozbioru Panny, niemal w centrum Wiosennego Trójkąta osiąga pełnię, silnie rozświetlając niebo przez całą noc. Wędrując 4–4,5 stopnia ponad ekliptyką, już z początkiem tygodnia, z oświetloną w 80% tarczą, goszczący na pograniczu Bliźniąt i Raka, Księżyc zachodzi dopiero 0,5 h przed świtem. Nie mamy też praktycznie żadnych szans dostrzeżenia mało atrakcyjnego z powodu niewielkiej jasności Neptuna, w związku z przypadającą w niedzielę jego bliską koniunkcją ze Słońcem.

Astronomiczna wiosna puka już do drzwi, jednak na wieczornym niebie jeszcze czas jakiś dominować będą zimowe konstelacje. W środku tego tygodnia, tuż po zmierzchu, od 23° do prawie 80° ponad południowym horyzontem rozciąga się Zimowy Sześciokąt. Krótko przed 19.00 najwyżej wznosi się biały Syriusz z konstelacji Wielkiego Psa, najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, a 1 h później, niemal jednocześnie górują: również biały Procjon z Małego Psa i pomarańczowy Polluks, jaśniejsza z dwóch głównych gwiazd Bliźniąt. Wraz z górowaniem Syriusza, najwyżej wznosi się drugi gwiezdny symbol kończącej się pory roku, Zimowy Trójkąt, którego północne wierzchołki wytyczają Procjon oraz oznaczona jako alfa, choć druga pod względem jasności, czerwona Betelgeza z konstelacji Oriona. Podobnie jak już od wielu tygodni, w tym czasie na wschodzie w komplecie już wznosi się ponad horyzont pierwszy wiosenny gwiazdozbiór Lwa, skąpany jednak w blasku Księżyca, wkraczającego właśnie w obszar Wiosennego Trójkąta. Gdy godzinę przed świtem Księżyc jest już dość blisko zachodniego horyzontu, na południowym wschodzie sporo optymizmu wnosi z wysoka już świecący Trójkąt Letni, a spod horyzontu wychylają się już pierwsze planety: wciąż 4° od siebie Wenus i Mars wraz z odległym paręnaście stopni na wschód od nich Saturnem. Dopiero kilka minut przed Słońcem wschodzą kolejno: dość jasny Merkury i jeszcze ponad 6-krotnie jaśniejszy Jowisz, których w blasku Słońca nie mamy już szans dostrzec.

Wracając do wcześniejszych godzin nocy, spróbujmy nieco bliżej przyjrzeć się najjaśniejszej nocnej gwieździe, Syriuszowi z gwiazdozbioru Wielkiego Psa. Ta starożytna konstelacja wyobraża jednego z dwóch psów mitologicznego olbrzyma Oriona, towarzyszących mu w polowaniach. Tym drugim jest nieodległy Mały Pies. Oficjalną, greckiego pochodzenia nazwę gwiazdy: Sirius można tłumaczyć jako gorący, ognisty, co wprost kojarzy się z jej szczególną jasnością. W użyciu bywa również rzymska nazwa Canicula, czyli po prostu: piesek. Syriusz to jedna z najbliższych nam gwiazd, odległa 8,6 lat świetlnych od Słońca. Jest układem podwójnym, którego głównym składnikiem (A) jest gwiazda nieco podobna do Słońca, jednak o 1,8 razy większym promieniu i 2,1-krotnie większej od Słońca masie, a zwłaszcza o wiele wyższej temperaturze fotosfery, blisko 9,9 tys. kelwinów. Drugi składnik układu, Syriusz B to krążący wokół Syriusza A, wielokrotnie gorętszy od niego biały karzeł, nieco mniejszy od Ziemi.

Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek na chwilę powróćmy do zagadki sprzed 2 tygodni, na której prawidłowa odpowiedź nie znalazła się w poprzedniej audycji. Było to pytanie o największy w Polsce teleskop soczewkowy oraz największy zwierciadlany. Chyba nie przez przypadek, obydwa takie teleskopy znajdują się w instytucjach związanych imieniem z naszym największym astronomem. Największy refraktor, o średnicy soczewek obiektywu 30 cm znajduje się od 67 lat w chorzowskim Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika, natomiast w największy reflektor, o średnicy lustra obiektywu 90 cm, wyposażone jest Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w podtoruńskich Piwnicach.

Z kolei zagadka sprzed tygodnia dotyczyła liczby znanych księżyców planet Układu Słonecznego, przy czym podane były 3 możliwości: ponad 100, ponad 150, a może nawet ponad 200. Poprawną jest trzecia opcja, choć nie wszystkie źródła internetowe podają pełne aktualne wykazy odkrytych satelitów, dlatego wyjątkowo akceptowana była, podawana przez kilkoro Słuchaczy liczba: ponad 150. Najpewniejsze źródła podają następujące aktualne liczby księżyców poszczególnych planet: Ziemia 1, Mars 2, Jowisz 82, Saturn 79, Uran 27, Neptun 14, co w sumie daje 205 uznanych do dziś satelitów. Warto również poznać liczbową historię tych odkryć. Aż do końca XVI wieku znany był jedynie nasz, ziemski Księżyc, po pierwszych 4 odkryciach galileuszowych księżyców Jowisza, do końca XVII wieku odkryto również 5 satelitów Saturna, co w sumie dało liczbę 10, niewiele więcej, 14 księżyców znanych było z końcem XVIII wieku, 20 pod koniec XIX wieku, a do końca XX wieku dopiero 89. Gwałtowny wzrost odkryć rozpoczął się pod koniec ubiegłego stulecia i duże tempo tego procesu trwa do dziś.

Pora na dzisiejszą zagadkę, tym razem chyba prostą, dotyczącą naszego naturalnego satelity. Pozorny ruch Księżyca odbywa się w pobliżu ekliptyki, czyli trasy pozornej rocznej wędrówki Słońca na tle gwiazd. Co nazywamy węzłami księżycowymi? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 17 marca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.    



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA