Za nami już pierwszy miesiąc astronomicznej wiosny, niestety nie dość wiosenny pod względem pogody. Również na najbliższy tydzień prognozy synoptyków nie są zbyt zachwycające. Wprawdzie ma być trochę Słońca, ale przeplatanego z zachmurzeniem i opadami deszczu, przy niezbyt jeszcze, zwłaszcza nocą, wysokich temperaturach.
W połączeniu z coraz krótszymi nocami, nie wróży to w miarę przychylnych warunków obserwacji nocnego nieba. Bardziej wiosennej, a nawet letniej aury możemy spodziewać się dopiero z początkiem maja. Od minionego czwartku Słońce wędruje przez drugi wiosenny znak zodiaku, znak Byka, wznosząc się coraz wyżej, od południowo-zachodnich krańców gwiazdozbioru Barana aż do okolic gromady gwiazd Plejady w zachodniej części gwiazdozbioru Byka. W Katowicach, w niedzielę 23 kwietnia, Słońce wędruje ponad horyzontem 14 h 19 min, od wschodu o godz. 5:33 do zachodu o 19:52, o 12:42 wznosząc się najwyżej, na 52,3° ponad horyzont. W kończącą omawiany tydzień sobotę 29 kwietnia, dzień trwa od 5:22 do 20:02, a więc 14 h 40 min, o kolejne 21 min dłużej, a podczas górowania, o 12:41 Słońce wznosi się na 54,2°, o kolejne prawie 2° wyżej.
Księżyc, pomiędzy nowiem a pierwszą kwadrą, z oświetloną w 8% tarczą swą wędrówkę na tle gwiazd rozpoczyna w centrum gwiazdozbioru Byka. Już w niedzielę wczesnym popołudniem spotyka na swej drodze Wenus, jednak echa tej koniunkcji zaobserwujemy dopiero wieczorem podczas cywilnego zmierzchu, kiedy około 30° ponad zachodnim horyzontem, na tle nawet jeszcze dość jasnego nieba, malowniczo prezentować się będzie jasna Wenus, 2° poniżej 13-procentowego księżycowego sierpa. To szósta z kwietniowej serii koniunkcji Księżyca z planetami. Ostatnią będzie w środę rano, krótko przed wschodem Słońca koniunkcja z Marsem, w centrum gwiazdozbioru Bliźniąt, gdy jednak obydwa obiekty będą już dość głęboko pod horyzontem. W całkiem dobrych warunkach ich zbliżenie możemy obserwować nocą z wtorku na środę, nie później niż o godzinie 1:00, gdy 4–5 h przed właściwą koniunkcją będą nisko ponad zachodnim horyzontem, około 3,5° od siebie. Kolejną, podobną serię koniunkcji Księżyca z wszystkimi planetami będziemy mogli obserwować od 13 do 24 maja. W czwartek krótko przed północą, goszcząc w centrum gwiazdozbioru Raka, 3° ponad gromadą gwiazd Praesepe, Księżyc osiągnie pierwszą kwadrę, by świecąc już 30% swej tarczy zakończyć tydzień w zachodniej części kolejnego zodiakalnego gwiazdozbioru Lwa, 3,5° od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji, a zarazem pierwszej gwiazdy Wiosennego Trójkąta.
Skoro zahaczający pod koniec tygodnia o wiosenne niebo Księżyc przypomniał nam o panującej od ponad miesiąca porze roku, przyjrzyjmy się po raz kolejny wiosennemu wystrojowi nie tylko wieczornego nieba w połowie tego tygodnia. Krótko po, zapadającym około godz. 20:30, zmierzchu cywilnym, w zachodniej części nieba odnajdziemy jeszcze 4 planety: tuż nad horyzontem Merkurego i Urana w konstelacji Barana, Wenus w rogach Byka i Marsa w centrum Bliźniąt. W komplecie błyszczą jeszcze najjaśniejsze gwiazdy zimowych konstelacji układające się w kształty Zimowego Sześciokąta i Zimowego Trójkąta, gwiezdnych symboli dawno minionej pory roku. Nieco ponad 50° nad południowym horyzontem góruje właśnie Regulus, zwany też Sercem Lwa. Gdy 2 h później cały Wiosenny Trójkąt dominuje w południowej stronie nieba, 15 i 24 stopnie ponad północno-wschodnim horyzontem błyszczą już dwa najwyższe wierzchołki efektownego Trójkąta Letniego: Wega z gwiazdozbioru Lutni i Deneb z Łabędzia.
Najniżej położony, południowo-wschodni wierzchołek Wiosennego Trójkąta wytycza najjaśniejsza gwiazda konstelacji Panny, pierwszej wielkości Spica, czyli Kłos Panny. Ten starożytny gwiazdozbiór w różnych kulturach wyobrażano sobie na wiele sposobów. W mitologii greckiej utożsamiana była z Demeter, boginią płodności ziemi uprawnej i urodzaju, z kłosem w ręku lub też boginią sprawiedliwości Astreą, z symboliczną Wagą u stóp. Pod względem zajmowanego obszaru nieba, gwiazdozbiór Panny plasuje się na drugim miejscu (po sąsiadującej z nim od południa Hydrze) pośród wszystkich 88 konstelacji nieba, nieznacznie wyprzedzając Wielką Niedźwiedzicę.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o termin najbliższego, widocznego z terenu Polski, całkowitego zaćmienia Słońca. Otrzymaliśmy wyłącznie prawidłowe odpowiedzi, że takie wydarzenie będzie miało miejsce 7 października 2135 roku, a więc dopiero za 112,5 roku i będzie widoczne z terenów południowej Polski.
Dzisiejsza zagadka dotyczy różnorodności znanych dziś ciał niebieskich, składników Układu Słonecznego. Jeszcze kilkaset lat temu, nie licząc sporadycznie pojawiających się komet, znane były jedynie: Słońce, ziemski Księżyc i pięć dostrzegalnych gołym okiem planet. Pośród najliczniejszych grup znanych dziś ciał niebieskich, wyróżniamy obecnie co najmniej 175 księżyców innych planet, których pierwsze odkrycia miały miejsce ponad 400 lat temu. Z kolei na początek XIX wieku przypadają odkrycia pierwszych krążących wokół Słońca planetoid, których liczba dziś przekracza już 1 200 000. Tu warto nadmienić, że poprawnym polskim określeniem tych obiektów jest: planetoida, a nie niefortunnie często używana nazwa: asteroida. Z kolei nieliczną grupą obiektów okrążających Słońce, są wyodrębnione spośród nich w 2006 roku planety karłowate.
A oto pytanie: jak brzmi nazwa najjaśniejszej z dostrzegalnych na naszym niebie planetoidy, należącej do tzw. pasa planetoid pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza oraz w którym roku dokonano jej odkrycia?
Odpowiedzi proszę przesyłać do czwartku 27 kwietnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
