Jeśli spełnią się długoterminowe prognozy synoptyków, przed nami jeszcze przynajmniej miesiąc podobnej do obecnej, umiarkowanie zimowej pogody.
Nie powinno jednak zabraknąć słonecznych dni i bezchmurnych nocy, z głównie dodatnimi temperaturami za dnia, a ujemnymi tylko nocą.
W Katowicach, miesiąc po zimowym przesileniu, w niedzielę 21 stycznia, od wschodu Słońca o godz. 7:30 do zachodu o 16:20, dzień trwa już 8 h 50 min, a o godz. 11:55 nasza Dzienna Gwiazda wznosi się na 19,8° ponad południowy horyzont. W sobotę 27 stycznia, od godz. 7:24 do 16:30 Słońce wędruje ponad horyzontem 9 h 06 min, a więc 16 min dłużej, o godz. 11:56 górując 21,2° stopnia ponad horyzontem. W porównaniu z pierwszym dniem zimy, ostatni dzień omawianego tygodnia jest już o 59 min dłuższy, a łuk dziennej drogi Słońca wyższy o 4,9°.
Jednak to wciąż o 42° niżej niż w dniu letniego przesilenia, od którego dzieli nas jeszcze prawie 5 miesięcy, gdy najdłuższy w roku dzień wyniesie u nas prawie 16,5 h. Dla spragnionych lata to optymistyczna, ale daleka jeszcze perspektywa, jednak przypomnijmy, że dla zainteresowanych nocnym niebem amatorów astronomii najgorszy czas na obserwacje, bo na naszej szerokości geograficznej przez około 1,5 miesiąca, od początku czerwca do połowy lipca, w ogóle nie zapada w pełni ciemna astronomiczna noc. Na razie Słońce wznosi się na coraz wyższe rejony ekliptyki, w tym tygodniu rozpoczynając swoją trasę w zachodnim krańcu gwiazdozbioru Koziorożca, niespełna 0,5° od granicy ze Strzelcem, by po niedawnym peryhelium Ziemi poruszając się wciąż prawie najszybciej w roku, skończyć 7,1° dalej na wschód, wciąż w granicach Koziorożca, które opuści dopiero nocą 16/17 lutego.
Obficie oświetlony Księżyc rozpoczyna ten tydzień w północno-zachodniej części gwiazdozbioru Byka, błyszczącą w 78% tarczą sąsiadując 4° na wschód z najbardziej znaną otwartą gromadą gwiazd M45 Plejady. Nocą z poniedziałku na wtorek, osiągając maksymalną deklinację, tym razem Księżyc wznosi się na 28,2° ponad równik niebieski, 93% swej tarczy błyszcząc już w Bliźniętach, blisko 2° na wschód od granicy z Bykiem. Najsilniej rozbłyśnie w czwartek wieczorem, osiągając pełnię niemal w centrum zodiakalnej konstelacji Raka, 3,5° na północ od kolejnej otwartej gromady gwiazd M44 Praesepe, znanej też jako Pszczółki. Na tym odcinku swej trasy na tle gwiazd, Księżyc nie napotka tym razem żadnej z planet, ponieważ sam dążąc do pełni, czyli opozycji do Słońca, wędruje po przeciwnej stronie Ziemi niż planety, usytuowane w tym miesiącu na niebie stosunkowo blisko Słońca.
Brak koniunkcji Księżyca z planetami może nam wynagrodzić pod koniec omawianego tygodnia bliska wzajemna koniunkcja dwóch jasnych planet – Marsa i Merkurego. Największe zbliżenie Marsa o jasności 1,3 mag z 4-krotnie jaśniejszym tym razem Merkurym (–0,2 mag) nastąpi w sobotę 27 stycznia o godz. 15:59, a więc jeszcze przed zachodem Słońca i na dodatek pod horyzontem. Wtedy ich wzajemna kątowa odległość wyniesie 15’, czyli ćwierć stopnia. W przeciwieństwie do koniunkcji szybko zmieniającego swoje położenie Księżyca z planetami, w przypadku wzajemnych koniunkcji planet, nawet godziny wcześniej lub później różnica w ich odległości jest niekiedy praktycznie niezauważalna. Zarówno Mars, jak i Merkury w sobotę rano wschodzą około godz. 6:30, 20 min przed świtem i to właśnie wtedy tuż ponad południowo-wschodnim horyzontem mamy szansę zobaczyć obie planety niewiele dalej 23’ od siebie, albo też w niedzielę 28 stycznia we wzajemnej odległości 26’. Głównym czynnikiem mogącym zniweczyć dostrzeżenie tej koniunkcji może być pochmurna pogoda.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem, kontynuując tematykę kalendarza, pytaliśmy o średnią długość roku kalendarzowego w obowiązującym obecnie kalendarzu gregoriańskim. Opierając się na założeniach systemu lat zwykłych i przestępnych w kalendarzu gregoriańskim, wielu autorów odpowiedzi podawało wartość długości roku zwrotnikowego: 365,2422 doby, liczonego jako okres pomiędzy kolejnymi przejściami Słońca przez punkt równonocy wiosennej. Jednak również ten niemal doskonały system kalendarza gregoriańskiego nie do końca likwiduje różnicę pomiędzy długością roku kalendarzowego, nieznacznie różniącą się od roku zwrotnikowego.
Aby uzyskać całkowicie poprawną odpowiedź, wystarczyło wykonać dość prosty rachunek. System kalendarza gregoriańskiego powtarza się w cyklu 400-letnim. Składają się na niego za każdym razem 303 lata zwykłe po 365 dni każdy oraz 97 lat przestępnych po 366 dni. (303 x 365) + (97 x 366) = 110 595 + 35 502 to w sumie 146 097 dni, co po podzieleniu przez 400 daje 365,2425 doby. I dokładnie taka, jest średnia długość jednego roku gregoriańskiego.
A oto dzisiejsza, zdecydowanie prostsza zagadka. Która z siedmiu planet Układu Słonecznego najczęściej spotyka się w koniunkcji z pozostałymi planetami?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 25 stycznia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
