Choć brzmi to optymistycznie, wbrew częstym opiniom, związanym ze znacznie niekiedy wzrastającymi obecnie temperaturami, nie możemy zapominać, że to jeszcze raczej nie przedwiośnie, a wciąż mniej lub bardziej kapryśna zima.
Podczas stopniowo kurczących się nocy, amatorom obserwacji astronomicznych bardziej niż na temperaturze, zależy na bezchmurnym nocnym niebie. W niedzielę 11 lutego, w Katowicach Słońce wschodzi już minutę po godz. 7:00, a zachodzi 4 min przed 17:00, a więc dzień trwa już 9 h 55 min. W sobotę 17 lutego, od godz. 6:50 do 17:06 Słońce wędruje ponad naszym horyzontem 10 h 16 min – to już o 21 min dłużej niż z początkiem omawianego okresu. To praktycznie niemal największe w roku tempo wydłużania się dni i kurczenia nocy. Od kilku już tygodni najpóźniej za dnia, zaledwie 2 min przed zegarowym południem, przypada rzeczywiste południe astronomiczne, czyli moment górowania Słońca. Niezależnie od tego, z każdym kolejnym dniem i tygodniem wzrasta wysokość, na jaką wznosi się wtedy ponad nasz horyzont łuk dziennej drogi Słońca – na razie z początkiem tego tygodnia na 25,6°, pod koniec o kolejne 2,1° wyżej. Oczywiście proces ten trwać będzie aż do przypadającego 20 czerwca letniego przesilenia, gdy w prawdziwe południe Słońce wzniesie się na 63,2°, a więc jeszcze około 2,3 razy wyżej niż obecnie. Przyglądając się pozornemu ruchowi Słońca na tle gwiazd bez trudu zauważymy, że w tym tygodniu zwiększa ono o 2,2° wysokość swego położenia na ekiptyce, rozpoczynając tydzień we wschodniej części gwiazdozbioru Koziorożca, a kończąc tuż poza granicą z Wodnikiem.
Niemal dokładnie dobę po nowiu mającym miejsce o północy z piątku na sobotę, Księżyc rozpoczyna ten tydzień, jako bardzo jeszcze wąski sierp. W niedzielę wieczorem świecący zaledwie 4% swej tarczy w północno-wschodniej części konstelacji Wodnika, zachodzi około 2 h po Słońcu. Wcześniej, nocą 11 lutego, ma miejsce pierwsza w tym tygodniu, koniunkcja 2-krotnie jeszcze „chudszego” księżycowego sierpa z Saturnem, a już w poniedziałek tuż po wschodzie Słońca, na pograniczu Wodnika i Ryb ma miejsce również niedostrzegalna koniunkcja 8-procentowego Księżyca z Neptunem. Na tym jednak nie koniec, bo posuwając się dalej w kierunku wschodnim, minąwszy południowy obszar gwiazdozbioru Ryb, w środę w środku dnia Księżyc wkracza w granice Barana, gdzie na spotkanie z nim oczekują kolejne dwie planety. Jako pierwsza, w czwartek wczesnym ranem ma miejsce koniunkcja błyszczącego już ponad 1/3 swej tarczy Księżyca z Jowiszem, jednak nie tylko samej koniunkcji, ale nawet zbliżenia raczej nie dojrzymy, bo obydwa obiekty wschodzą już w pełni dnia. Znacznie jeszcze trudniejsze warunki towarzyszą ostatniej w tej serii, koniunkcji Księżyca z praktycznie niedostrzegalnym nawet nocą Uranem, nocą z czwartku na piątek, 2,5 h po północy.
Po raz kolejny więc przekonujemy się, że spośród mających miejsce zazwyczaj każdego miesiąca 7, niekiedy 8 koniunkcji Księżyca z planetami, bywa, że nawet żadnej z nich nie mamy szans zaobserwować. Sytuacja oczywiście pogarsza się wraz z coraz krótszymi, zwłaszcza wiosenno-letnimi nocami. Po osiągnięciu w piątek po południu ostatniej kwadry, ten tydzień Księżyc kończy w północnej części konstelacji Byka, z tarczą rozświetloną w niemal 2/3. Za niemałe zadośćuczynienie za nieudane w tym tygodniu koniunkcje z planetami, możemy chyba uważać – zależny już tylko od życzliwości pogody – przemarsz Księżyca tuż poniżej malowniczej otwartej gromady gwiazd Plejady, nocą z piątku na sobotę, najbliżej pomiędzy godz. 22:00 a północą.
Tradycyjnie zajrzyjmy na rozkład gwiazd i planet na niebie z początkiem nocy, aby stwierdzić zachodzące w ciągu tygodnia zmiany. W środku tygodnia, tuż po zmierzchu, jak na połowę astronomicznej zimy przystało, niemal już w komplecie ponad południowo-wschodnim horyzontem błyszczą gwiazdy konstelacji tworzących gwiezdne symbole tej pory roku – Trójkąt i Sześciokąt Zimowy. Pośród nich jak zwykle jasnością najbardziej wyróżniają się Syriusz z Wielkiego Psa, Procjon z Małego Psa i Betelgeza z Oriona, tworzące Zimowy Trójkąt. Pozostałe najjaśniejsze gwiazdy kolejnych gwiazdozbiorów: Kapella z Woźnicy, Aldebaran z Byka oraz Procjon z Bliźniąt wraz z jeszcze inną, najjaśniejszą w Orionie gwiazdą Rigel, tworzą znacznie obszerniejszy Zimowy Sześciokąt. Na razie żadna z nich jeszcze tuż po zmierzchu nie góruje, a pamiątką po dawno minionym lecie są wciąż widoczne z początkiem nocy ponad północno-zachodnim horyzontem dwa górne wierzchołki rozległego Trójkąta Letniego.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o podstawową różnicę pomiędzy meteorem a meteorytem. Na tę nietrudną zagadkę otrzymaliśmy wyłącznie poprawne odpowiedzi. Najkrócej mówiąc, meteorem nazywamy zjawisko świetlne (potocznie zwane „spadającą gwiazdą”), wywołane przelotem przez ziemską atmosferę drobnej cząstki materii, ulegającej całkowitemu spaleniu w atmosferze. Natomiast z meteorytem mamy do czynienia, jeśli cząstka taka nie spali się całkowicie i w postaci zazwyczaj drobnego, ale niekiedy również całkiem sporego kamienia, spada na Ziemię.
A oto dzisiejsza zagadka. Nierzadko spotykamy się z wypowiedziami świadczącymi, jakoby obiektem oświetlającym nas za dnia jest oczywiście Słońce, ale po którego zachodzie rolę tę „automatycznie” przejmuje Księżyc. Sytuacja taka ma jednak miejsce tylko w szczególnym wzajemnym układzie obu obiektów.
Proszę o krótką odpowiedź – w pobliżu jakiego wzajemnego układu Słońca i Księżyca może mieć miejsce takie przejęcie roli Słońca przez Księżyc lub odwrotnie?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 15 lutego na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
