Gdyby kierować się jedynie pogodą, mogłoby się wydawać, że nadal mamy trwającą od kilku miesięcy ni to jesień, ni zimę, z licznymi tez cechami przedwiośnia.
Jednak kalendarz nie kłamie, zwłaszcza ten astronomiczny – w środku tego tygodnia, nocą z 19 na 20 marca o godz. 4:06, wraz z osiągnięciem przez Słońce punktu równonocy wiosennej, wkraczamy w astronomiczną wiosnę. Przez 11 pierwszych dni wiosny, po zimie pozostanie jeszcze czas zimowy, czyli środkowoeuropejski. W tym roku zmiana czasu na letni nastąpi dopiero nocą z 30 na 31 marca. W najbliższych dniach, zwłaszcza pod koniec tygodnia, możemy spodziewać się choćby częściowo pogodnych i dość ciepłych dni, ale zimnych nocy, jednak w kolejnych tygodniach, aż do połowy kwietnia nie zabraknie również licznych dość obfitych opadów.
Niezależnie od pogody, w największym w roku tempie, nadal zwiększa się długość dnia, a ubywa nocy. W Katowicach, w niedzielę 17 marca, od wschodu o godz. 5:51 do zachodu o 17:54, Słońce wędrować będzie ponad horyzontem już 12 h i 3 min, w sobotę 23 marca, od 5:37 do 18:04 , dzień potrwa 12 h 27 min, o kolejne 24 min dłużej. Łuk dziennej drogi Słońca na niebie, w prawdziwe południe, w niedzielę o godz. 11:52 wznosi się na 38,7°, zw sobotę o 11:50 Słońce górować będzie 41,1° nad horyzontem, o kolejne 0,4° wyżej. To skutek wędrówki Słońca przez coraz wyższe rejony ekliptyki. W tym tygodniu nasza Dzienna Gwiazda pokonuje niespełna 7,0° swej trasy w południowo-zachodnim krańcu gwiazdozbioru Ryb, gdzie mimo swej nazwy, w naszych czasach znajduje się punkt Barana, czyli punkt równonocy wiosennej.
Księżyc rozpoczyna ten tydzień pierwszą kwadrą w tę niedzielę rano, a kończy dobę przed pełnią przypadającą również rano w przyszłą niedzielę. W ciągu omawianego tygodnia, nasz naturalny satelita pokona dystans blisko 82,5°, rozpoczynając swą wędrówkę w północno-wschodnim krańcu gwiazdozbioru Byka, a kończąc w południowo-wschodniej części Lwa, na całej tej trasie nie spotykając żadnej z planet. W sobotę po południu Księżyc osiąga niemal równe temu z lutego, a więc praktycznie również najdalsze w tym roku apogeum, oddalając się od Ziemi na 406 301 km, wskutek czego jego kątowa średnica na naszym niebie wyniesie tego dnia jedynie niespełna 29,5’.
Pośród zjawisk astronomicznych na uwagę zasługują dwa wydarzenia związane z planetami. W tę niedzielę około południa koniunkcję ze Słońcem osiąga Neptun. Szanse na obserwację tej najciemniejszej z planet powrócą przed świtem, nie wcześniej jednak niż w połowie kwietnia. Z początkiem cywilnego świtu wschodzi Wenus, choć obecnie w minimum swej jasności, nadal zdecydowanie najjaśniejsza z wszystkich planet. Tuż po północy z czwartku na piątek nastąpi bliska koniunkcja Wenus z Saturnem, które zbliżą się do siebie na odległość 19’. Koniunkcję tę można będzie oglądać z początkiem cywilnego świtu, jednak dostrzeżenie 90-krotnie ciemniejszego od Wenus Saturna może być dość trudne.
Tradycyjnie przyjrzyjmy się również gwiezdnemu i planetarnemu wystrojowi nieba, zwłaszcza z początkiem nocy przełomu zimy i wiosny. Najszybciej obecnie opóźniające się z każdym dniem zachody Słońca powodują, że po upływie tygodnia coraz łatwiej dostrzegalne są różnice w wyglądzie nieba tuż po zmierzchu. Z końcem cywilnego zmierzchu wznosząc się na 23° ponad horyzont, góruje najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, Syriusz z Wielkiego Psa, wytyczający południowy wierzchołek zarówno Zimowego Sześciokąta, jak i Zimowego Trójkąta. Godzinę później niemal równocześnie, na 44° wznosi się Procjon, najjaśniejsza gwiazda Małego Psa, zaś na wysokości 65° góruje najjaśniejszy w konstelacji Bliźniąt Polluks, stanowiący północno-wschodni wierzchołek Zimowego Sześciokąta. W tym czasie ponad wschodnim horyzontem można już odnaleźć Regulusa z Lwa i Gwiazdę Wiosenną, czyli Arktura z konstelacji Wolarza, zaś pół godziny później, wraz ze wschodem Spiki czyli Kłosa Panny, w komplecie błyszczy już na niebie obszerny Trójkąt Wiosenny, na razie wznoszący się ponad południowy horyzont dopiero krótko przed północą, gdy Zimowy Sześciokąt w większości kryje się już na zachodzie pod horyzontem. Godzinę później na wschodzie w komplecie prezentuje się również gwiezdny symbol kolejnej pory roku – Trójkąt Letni.
Nadal przez większość nocy brak na niebie planet. Wieczorem 32° ponad zachodnim horyzontem dominuje 2,5-krotnie jaśniejszy od Syriusza Jowisz, w towarzystwie Urana i zachodzącego godzinę po zmierzchu dość jasnego Merkurego. Pod koniec nocy na wschodzie pojawia się Mars, zaś tuż przed cywilnym świtem spod wschodniego horyzontu wychylają się Wenus wraz z odległym poniżej 1° Saturnem.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Bardzo łatwym okazało się pytanie sprzed tygodnia o najdłuższy z 3 wymienionych rodzajów księżycowego miesiąca – synodyczny, smoczy czy anomalistyczny. Otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi: to trwający średnio 29 d 12 h 44 min miesiąc synodyczny, równy okresowi pomiędzy kolejnymi nowiami lub pełniami Księżyca.
Dzisiejsza zagadka oczywiście wiąże się poniekąd z przypadającą w środku tego tygodnia zmianą astronomicznej pory roku. Proszę podać, która z czterech astronomicznych pór roku trwa u nas najdłużej, a która najkrócej oraz ile wynosi przybliżony czas ich trwania.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 21 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
